Mutyzm wybiórczy pojawia się najczęściej miedzy 2 a 4 rokiem życia. fot. GUNDAM_Ai/ shutterstock Najważniejsi są nauczyciele w przedszkolu – to dzięki ich uważności dzieci z mutyzmem wybiórczym mają szansę na wyleczenie lub zdecydowaną poprawę jakości życia – mówi Barbara Ołdakowska-Żyłka, która stworzyła autorską metodę pracy z dziećmi z mutyzmem wybiórczym i z ich rodzinami. Mutyzm wybiórczy – czy to częste zaburzenie? Nie ma polskich statystyk na ten temat, ale badania amerykańskie mówią o 7 przypadkach na 1000 dzieci, czyli w małym przedszkolu 150-osobowym statystycznie jest przynajmniej jedno dziecko z mutyzmem wybiórczym. Bo trzeba pamiętać, że mutyzm wybiórczy to zaburzenie wieku dziecięcego, nie ma dorosłych z mutyzmem. A są nastolatki? Niestety tak i to jest prawdziwy dramat, bo kiedy do specjalisty trafia 13–14-latek, który w szkole nie mówi, a jedynie komunikuje się, np. pisząc, to jest to prawdziwe wyzwanie – wiadomo, że praca będzie długotrwała i konieczne może okazać się wprowadzenie farmakoterapii. Oczywiście przy intensywnej pracy dziecka, rodziców i szkoły można poprawić jakość jego funkcjonowania, ale całkowicie tych zaburzeń nie da się wyeliminować. Dlatego tak ważna jest wczesna diagnostyka. Tak naprawdę mutyzm wybiórczy pojawia się najczęściej między 2 a 4 rokiem życia. Jeśli w tym okresie zostanie wychwycony, to najczęściej nie będzie potrzebna nawet terapia psychologiczna, wystarczy zaangażowanie rodzica i nauczyciela, którzy przy pewnych wskazówkach od psychologa będą na co dzień pracować z dzieckiem. Kto powinien wychwycić, że dziecko ma kłopot? Wychowawczyni z przedszkola – mutyzm charakteryzuje się tym, że dziecko zwykle w domu bardzo dobrze funkcjonuje, rozmawia, bryka, nie ma problemu z komunikowaniem swoich potrzeb. Problem zaczyna się najczęściej za drzwiami przedszkolnej sali – nagle zmienia się w ciche, wycofane dziecko, które nie komunikuje żadnych potrzeb, ani fizjologicznych, ani emocjonalnych – jest jak zmrożone. I to zarówno w słowach, jak i w gestach, mimice, które są bardzo ograniczone. Jakie rzeczy powinny zaniepokoić nauczyciela? Przede wszystkim fakt, że dziecko się nie odzywa. Oczywiście, jeśli nie odzywa się przez pierwsze cztery tygodnie w nowej grupie przedszkolnej, to milczenie może być związane po prostu z procesem adaptacyjnym. Ale jeśli w drugim miesiącu nadal nic nie mówi, to sygnał, że jest coś nie tak. Nie wolno tego zrzucać na karb nieśmiałości – bo nieśmiałe dzieci niechętnie, ale mówią. Dzieci z mutyzmem chcą, ale nie mogą nic powiedzieć. Grzeczne dziecko, które rozumie i wykonuje wszystkie polecenia, ale nic nie mówi, to bardzo niepokojący objaw. Zwykle dzieci z mutyzmem mają też kłopoty z jedzeniem i piciem – nie chcą tego robić, niechętnie chodzą do łazienki, nie angażują się w zabawy z kolegami. To wszystko powinno nauczyciela zaniepokoić i stać się przyczynkiem do rozmowy z rodzicami i psychologiem przedszkolnym. Co wtedy, gdy rodzic dowie się, że dziecko nie mówi w przedszkolu? Przede wszystkim powinien udać się do psychologa. Mutyzm wybiórczy to zaburzenie lękowe, które – nieleczone – w przyszłości może prowadzić do bardzo poważnych konsekwencji psychicznych, takich jak depresja, fobie. Można to wszystko wychwycić i dzięki pracy z dzieckiem opanować jego lęki. W zależności od nasilenia tej dolegliwości są dzieci, które całkowicie da się z mutyzmu wybiórczego wyprowadzić, i takie, u których dzięki terapii, czasem także połączonej z farmakoterapią, udaje się doprowadzić do momentu, w którym dziecko bez większych problemów funkcjonuje społecznie. Trzeba także zdawać sobie sprawę z tego, że mutyzm to zaburzenie, które wymaga od rodzica bardzo dużo cierpliwości i zaangażowania – od jego postawy, otwartości zależy to, jak dziecko będzie radziło sobie ze swoimi lękami. Tu nie da się niczego przyśpieszyć, nie ma magicznych recept, jest tylko systematyczna praca, która powoli zaczyna przynosić efekty. Barbara Ołdakowska-Żyłka – pedagog, współautorka książki pt. Mutyzm wybiórczy. Strategie pomocy dziecku i rodzinie, założycielka pierwszej w Polsce Poradni Terapii Mutyzmu „Mówię” oraz portalu poświęconego mutyzmowi Prowadzi konsultacje i szkolenia dla rodziców, konsultacje i diagnozy dzieci, szkolenia specjalistów oraz superwizje. Poradnik nauczyciela 3 zasady, których warto przestrzegać, pracując w grupie z dzieckiem z mutyzmem. Jeśli dziecko nie odpowiada na pytanie, daj mu znać, że je widzisz i akceptujesz – uśmiechnij się, skiń głową, podnieś rękę, spójrz przyjaźnie Sadzaj dziecko z przodu grupy, tak by łatwiej skupiać jego uwagę i pozwolić mu na zaangażowanie się w zajęcia i aktywność Jeśli dziecko izoluje się od rówieśników, zapewnij mu towarzystwo cichych, nieśmiałych dzieci i zachęcaj do wspólnej zabawy w małych grupach, np. w toczenie piłki, przeciąganie liny. Rozmawiała: Magdalena Kozińska

MUTYZM WYBIÓRCZY – CZYM JEST? METODY PRACY W PRZEDSZKOLU / SZKOLE / DOMU. Mutyzm wybiórczy – istota zjawiska Mutyzm wybiórczy jest jedną z postaci fobii społecznej; wynika on z współdziałania czynników biologicznych, środowiskowych i indywidualnych predyspozycji dziecka (Popek, 2005). Jest to zaburzenie lękowe dotyczące lęku przed mówieniem w niektórych miejscach, w stosunku do niektórych osób oraz w sytuacjach, w których oczekiwane jest mówienie, odpowiadanie na zadawane pytania, zadawanie pytań, kierowanie próśb. Zaburzenie to jest umieszczone w klasyfikacji ICD-10 (Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych) pod numerem F (za: Bystrzanowska, W: Charakterystyczne objawy mutyzmu wybiórczego, zgodne z klasyfikacją ICD-10, DSM IV (Bystrzanowska, Mutyzm Wybiórczy, Poradnik dla rodziców, nauczycieli, specjalistów, Dziecko umie mówić, chce mówić, ale w pewnych sytuacjach po prostu nie może mówić. W specyficznych sytuacjach, czyli w strefie dyskomfortu psychicznego dziecko odczuwa lęk przed mówieniem, byciem słyszanym i czasem byciem widzianym podczas mówienia, nie inicjuje rozmowy, nie odpowiada na pytania. W bezpiecznym otoczeniu, najczęściej w domu, dziecko mówi bez problemu. Czas trwania przekracza jeden miesiąc w przedszkolu/szkole, nie należy brać pod uwagę pierwszego miesiąca przeznaczonego na adaptację. Brak mowy nie wynika z braku wiedzy lub nieznajomości języka. Braku mowy nie da się wyjaśnić przez inne zaburzenia komunikacji lub nieprawidłowości. W ostatnim czasie, zgodnie z tendencją diagnostyczną w innych krajach obserwuje się również podwójne diagnozy MW i ASD. Inne objawy, które mogą współtowarzyszyć MW (za Bystrzanowska, tamże): ogólna lękliwość; wzmożone napięcie mięśniowe, nieporadność, sztywność ruchów, bierność, brak swobody w zachowaniu; trudność w wyrażaniu swoich emocji, wzmożone napięcie emocjonalne; brak mimiki twarzy, czasem tiki, przygryzanie wargi, wkładanie palców do buzi, przygryzanie rękawów lub kołnierzyków; unikanie kontaktu wzrokowego; brak reakcji na polecenie wypowiedziane przez osobę obcą; nadwrażliwość słuchowa- na hałas, na dotyk, na tłum, czasem smak; wady wymowy i trudności językowe; trudności z jedzeniem- mogą dotyczyć miejsca spożywanych posiłków lub konsystencji pokarmów, smaków; trudności związane z korzystaniem z toalety publicznej, przedszkolnej, szkolnej. Ponadto u niektórych dzieci obserwuje się perfekcjonizm oraz obawę, że nie jest się idealnym, a czynności, które wykonują nie są wystarczająco doskonałe. Występuje również pewien schematyzm w działaniu, niechęć do nowości, chociażby w zakresie nowych smaków, potraw, niechęć do zmian (np. Ubrania, porządku dnia). Schematyzm zapewnia dziecku poczucie bezpieczeństwa. Każda niezapowiedziana zmiana to dodatkowy stres, który wzmaga lęk. U każdego dziecka z MW objawy mogą mieć różne nasilenie, a co za tym idzie- mogą mieć inny zakres i obejmować różną liczbę miejsc, w których nie rozmawia, a także może być na innym etapie wychodzenia lęku przed mówieniem lub pogłębiania zaburzeń. Każde dziecko z MW ma swoje pole swobodnego zachowania i mówienia, w którym czuje się komfortowo. W strefie komfortu pozostaje normalnym dzieckiem, czyli rozmawia, śmieje się, żartuje, dokazuje, psoci. Czuje się swobodnie pod względem aktywności ruchowej (tamże, Obraz MW u dziecka zależy od długości trwania zaburzenia i stopnia nasilenia objawów, rozległości strefy dyskomfortu i podatności dziecka na oddziaływania terapeutyczne oraz od współwystępujących zaburzeń. Każde dziecko z MW jest inne, niektóre z nich boją się chodzić do szkoły i mają wady wymowy, niektóre z nich nie są ciche i nieśmiałe, nie czują lęku społecznego. Biorąc pod uwagę natężenie objawów, wyróżnia się: mutyzm ciężkiego stopnia– osoby te nie są w stanie mówić w przedszkolu/szkole, nie odzywają się w ogóle do większości osób; mogą zwracać się na placu zabaw do dzieci, ale nie mówią do nich w klasie, gdzie mogą być słyszane przez inne osoby; mutyzm lekkiego stopnia– mówią ciszej niż inni, nie zawsze milczą w szkole; mogą sygnalizować swoją obecność, np. Czytać przy całej klasie, rozmawiać z jednym nauczycielem, lecz z innymi niekoniecznie; nie inicjują swobodnej rozmowy z innymi, niechętnie utrzymują kontakt wzrokowy (tamże, Osoby z lekką postacią MW wymagają takiej samej terapii i takiego samego wsparcia w środowisku domowym i edukacyjnym, jak osoby z ciężką postacią MW (tamże, Istnieją współwystępujące z MW zaburzenia. Na podstawie ankiet przekazanym 100 rodzicom dzieci z MW określono, co następuje (Bystrzanowska 2012): Tabela 1. Dzieci z mutyzmem wybiórczym, a inne współistniejące zaburzenia (tamże Opis zaburzenia Liczba dzieci na 100 Dziecko z MW (z lękiem przed mówieniem i wzmożonym napięciem emocjonalnym) bez innych zaburzeń 27 Dziecko z MW oraz z wadą wymowy 31 Dziecko z MW oraz z nadwrażliwością dotykową 29 Dziecko z MW oraz z trudnościami z jedzeniem w niektórych miejscach 21 Dziecko z MW oraz z trudnościami z jedzeniem dotyczącymi wybiórczości jedzenia (smak, konsystencja, rodzaje potraw) 41 Dziecko z MW oraz nadwrażliwością słuchową 3 Dziecko z MW i Zespołem Aspergera 7 Dziecko z MW oraz z innymi chorobami przewlekłymi 1 Wnioski wynikające z badań u dzieci z MW oprócz lęku przed mówieniem i wzmożonym napięciem emocjonalnym występują trudności zarówno w zakresie wybiórczości jedzenia, jak i miejsca, w którym są w stanie spożyć posiłek; spora grupa dzieci z MW ma również wadę wymowy, co często jest trudne do zdiagnozowania dla specjalistów i stanowi duże utrudnienie w terapii; nadwrażliwość dotykowa jest sporym utrudnieniem w codziennym życiu; większa częstotliwość MW u dziewczynek; najliczniejszą grupę dzieci z MW stanowią dzieci w wieku 5-6 lat, jako że jest to wiek obowiązku przedszkolnego oraz istnieje konieczność przeprowadzania diagnoz; diagnozowalność MW w młodszym wieku jest mniejsza; dzieci w wieku 7-8 lat również stanowią dużą grupę dzieci z MW, co może wynikać z braku wcześniejszej diagnozy, niskiej świadomości społecznej MW, braku profesjonalnej pomocy lub ciężkiej postaci MW; dzieci powyżej 8 których nie jest zbyt dużo, prawdopodobnie nie otrzymały fachowej pomocy lub ich MW ma postać ciężką. WNIOSEK: Im wcześniejsza diagnoza i wcześniej uruchomiona fachowa terapia tym większa szansa na minimalizowanie objawów MW! Czym różnią się między sobą osoby z MW? (tamże, stopniem MW (lekki lub ciężki) i okresem milczenia w danej placówce; zakresem miejsc, osób i sytuacji, w których osoby rozmawiają, bądź nie rozmawiają; sposobem i jakością komunikacji niewerbalnej:gestami, mimiką, pismem; strefą komfortu dotyczącą swobodnego zachowania; współistniejącymi zaburzeniami (np. Lękowymi, emocjonalnymi, mowy i języka oraz różnymi nadwrażliwościami itd.); stopniem osiągnięć komunikacyjnych (w przypadku osób objętych terapią). Mutyzm Wybiórczy- metody terapii Kluczową sprawą w terapii dziecka z MW jest wczesna interwencja, czyli wprowadzenie oddziaływań terapeutycznych i naprawczych z chwilą zaobserwowania u dziecka pierwszych objawów MW. Wczesna terapia powinna być raczej modyfikacją zachowań wszystkich osób z otoczenia dziecka. Celem takiej modyfikacji powinno być wspieranie, pomaganie i likwidacja lęku, bądź nie pogłębianie go w trudnych i nowych dla dziecka sytuacjach (tamże Co powinni robić rodzice? (tamże pozwolić dziecku czuć, że jest dla nich ważne, nie powinni mówić o jego problemach przy nim, muszą dać mu możliwość wyboru, np. Przy zakupach: smak lodów, kolor bluzki lub spodni, nie mogą decydować za dziecko o jego zainteresowaniach, powinni szanować jego wybory i decyzje, a także uczyć wyrażania swojego zdania; dążyć do akceptacji swojej osoby przez dziecko, uczyć przekonania o własnej wartości i godności, akceptować wszystkie jego emocje- również te negatywne, dziecku może się coś nie podobać, ono ma prawo czegoś nie lubić; nie zmuszać dziecka do mówienia w danej chwili, nie wyręczać, a więc nie mówić za dziecko, nie pytać codziennie, czy dziś będzie mówić w szkole; doceniać wkład i wysiłek włożony w zadanie, zabawę, nie oceniać ciągle, nie porównywać z lepszymi i bardziej sprawnymi rówieśnikami, na codzień nieco obniżyć wymagania, aby dziecko z MW mogło im sprostać, unikać perfekcjonizmu w różnych dziedzinach i sytuacjach; przestać bacznie obserwować dziecko, nie zadawać pytań dotyczących niemówienia, pozwolić na aktywność werbalną wszędzie, gdzie tylko będzie chciało rozmawiać czy monologować, słuchać, przytakiwać (np. W samochodzie, na spacerze, w sklepie itd.) w domu trzeba pozwolić dziecku na opowiadanie o swoich zainteresowaniach, filmach, bajkach i grach, emocjach, przeżyciach, kłótniach z rodzeństwem; należy zaobserwować kiedy i w jakich okolicznościach dziecko jest gotowe do takich konwersacji, następnie powinno się stwarzać okazję do ich częstych powtórzeń; powinni być pogodni, nie mogą być „policjantami” swoich dzieci, nie należy czynić uwag dotyczących sposobu jedzenia, picia, kruszenia, mówienia bez składu, nie wolno zadawać bezpośrednich pytań, czy zmuszać do mówienia zwrotów grzecznościowych, na te wszystkie uwagi będzie jeszcze czas; muszą być wytrwali, cierpliwi, a gdy dziecko zacznie mówić w miejscach poza strefą bezpieczną, powinni to przyjąć w sposób naturalny, bez większego entuzjazmu; w domu, w szkole, w gabinecie powinno być po prostu wesoło, śmiesznie, aby skutecznie zmniejszyć napięcie, lęk i nacisk na perfekcjonizm, który jest charakterystyczny dla dzieci z MW. Techniki behawioralne pracy z MW (tamże s. 67-71): wygaszanie bodźca– w metodzie tej nie zmienia się treść ćwiczeń, ale zmieniają się osoby, z którymi dziecko rozmawia, a także otoczenie, w którym odbywają się ćwiczenia, rozmowy; oswajamy dziecko z miejscem i osobami w przedszkolu/szkole, w domu (Przykład: metodą małych kroków koordynator- osoba odpowiedzialna za przewodniczenie terapii dziecka w placówce- zbliża się do klasy, w której mama rozmawia z dzieckiem; następnie dziecko z mamą określają, w jaki sposób i w jakim tempie koordynator zbliża się do klasy, w której dziecko rozmawia; początkowo koordynator jest za drzwiami, drzwi do klasy początkowo zamknięte, później uchylone/otwarte, koordynator stoi w drzwiach tyłem/bokiem/przodem; po chwili koordynator dołącza do ćwiczeń w mówieniu; zaczynają na początku od ciągów zautomatyzowanych, czyli komunikatów z niskim obciążeniem, np. Wspólne liczenie do 10, naprzemienne liczenie. Powinno się przechodzić stopniowo do innych zadań delikatnie zwiększając obciążenie komunikacyjne zgodnie z ustaloną wcześniej drabiną zadań). (tamże Tabela 2 Przykładowa drabina zadań (tamże 6. Odpowiedzi zawierają opcje do wyboru Trawa jest zielona czy fioletowa? Wolisz ciastko czy czekoladę? Koty miauczą czy szczekają? Lubisz pogodę deszczową czy słoneczną? Tutaj przyklejamy nagrody NIE WIEM Czy wiesz ile mam lat? Czy wiesz co teraz robi Twoja mama? 4. Odpowiedzi: TAK/NIE Czy Ty masz na imię Angelika? Czy koleżanka ma na imię Ola? Czy dzisiaj świeci słońce? Czy koty miauczą? Czy pieski szczekają? Czy krowy latają? Czy śnieg jest biały? 3 Nazwać figury i kolory 2 Wymienić pory roku 1 Liczenie do 10 (wspólnie, naprzemiennie i każdy osobno) Po wykonaniu zadania dziecko zaznacza swoje sukcesy werbalne. Zajęcia takie nie mogą być zbyt długie i stresujące. Opisana metoda to sliding-in, tzw. Metoda małych kroków– polega na delikatnym i stopniowym wślizgiwaniu się nowej osoby, z którą do tej pory dziecko z MW nie rozmawiało i przyłączaniu się jej do wspólnej rozmowy. (tamże Modelowanie- metoda ta opiera się na społecznym uczeniu się, nabywaniu reakcji poprzez obserwacje modela. W metodzie modelowania nie zmienia się odległość między rozmówcami, ale sposób komunikacji między nimi. Przykład: Zaczynamy od komunikatów niewerbalnych typu: „pokaż, gdzie jest piesek”, „podaj książkę”, „wskaż dziewczynkę ze smutną buźką, a teraz z uśmiechniętą”. Następnie podczas ćwiczeń oddechowych zaczynamy na początku wytwarzać odgłosy niewerbalne (zwierząt, maszyn, pojazdów), następnie pojedyncze głoski, sylaby, słowa, zdania stopniowo zwiększając siłę głosu. Ćwiczenia te odbywają się w obecności koordynatora, a potem z samym koordynatorem; w miarę upływu czasu zwiększamy kontakt wzrokowy z dzieckiem i stawiamy adekwatne dla dziecka cele (tamże s 70). Pracując z dzieckiem i z nowym rozmówcą od razu w nowym gabinecie, gdy dziecko bez problemu wchodzi w kontakt niewerbalny, a następnie werbalny z nową osobą (tak jest w przypadku małych dzieci do 6-7 mówimy o nieformalnym sliding in, czyli o bezpośredniej pracy z nowym rozmówcą. Natomiast podczas formalnego sliding in nowa osoba musi stopniowo zbliżać się do gabinetu, w którym rozmawia dziecko z MW. W terapii MW z małymi dziećmi można korzystać jednocześnie z metody wygaszania bodźca (model nieformalny) i z metody modelowania (tamże Desensytyzacja– technika ta opiera się na konfrontowaniu pacjenta pozostającego w stanie relaksacji z bodźcem budzącym lęk, czyli stosowanie systematycznego odwrażliwienia. Terapia ta obejmuje trzy główne etapy: identyfikacja bodźców wywołujących lęk, ich hierarchizacja i odprężenie mięśni, czyli relaksacja. Będąc w stanie odprężenia, pacjent wyobraża sobie najsłabszy bodziec lękowy z listy, którą wcześniej przygotowano, a następnie przechodzi do kolejnych bodźców. Po pewnej liczbie takich posiedzeń osoba lękowa może już bez przeszkód wyobrazić sobie najbardziej przykre sytuacje lękowe ( Osoba z MW przyzwyczaja się do swoich umiejętności komunikacyjnych będąc w stanie relaksacji. Dzieje się tak na skutek zmniejszania intensywności reakcji lękowej, np. Podczas słuchania swojego nagranego głosu. Następnie osoba z MW pozwala odsłuchać koordynatorowi swoje nagranie (metoda przydatna dla starszych dzieci i młodzieży). Inne metody pracy z MW: od chóru do solo- metoda polegająca na angażowaniu dziecka w werbalną aktywność początkowo w większej grupie dzieci (np. Czytanie wiersza wspólnie przez całą klasę) i stopniowe ograniczanie liczebności tej grupy (np. Czytanie w parach), aż do osiągnięcia swobodnej komunikacji przez dziecko z MW ( technika trójkąta- opiera się na pracy w kręgu 3 osób (rodzic lub koordynator, dziecko z MW oraz inne dziecko), której celem jest stopniowe oswajanie dziecka z MW i zdejmowanie z niego lęku przed mówieniem. Składa się z 3 faz: 1sza-rodzic/koordynator komunikuje się werbalnie jedynie ze zdrowym dzieckiem; 2ga rodzic/koordynator komunikuje się werbalnie ze zdrowym dzieckiem oraz z dzieckiem z MW; 3cia dziecko z MW nawiązuje kontakt werbalny ze zdrowym dzieckiem (tamże); technika 5 sekund– fundamentem tej techniki jest zasada, że nie wyręczamy dzieci z MW, gdy ktoś zadaje im pytanie (tamże); Nie ma jednej skutecznej i uniwersalnej strategii terapii. Dostosowując działania do konkretnego dziecka należy przestrzegać kilku zasad. 5 etapów udanej terapii ( zgodnie z Przed rozpoczęciem terapii należy: – zdobyć wiedzę czym jest mutyzm wybiórczy i jakie są mechanizmy działania lęku; -terapia powinna być prowadzona w miejscu występowania problemu; najczęściej jest to szkoła lub przedszkole, dlatego należy znaleźć odpowiedniego koordynatora terapii dziecka; – Rada Pedagogiczna w szkole lub przedszkolu powinna być przeszkolona w zakresie postępowania z dzieckiem z MW; – trzeba zadbać o usuniecie czynników podtrzymujących; stosownie do wieku dziecka przeprowadzamy z nim rozmowę, informując go o celach terapii i planowanych działaniach; Podstawą udanej terapii jest zgodna współpraca w obrębie trójkąta rodzic – koordynator/placówka edukacyjna – dziecko. W praktyce jednak taka idealna sytuacja nie występuje często. Nie powinno to nas jednak zniechęcać do podejmowania działań. W takiej sytuacji należy po prostu dostosować nasze plany do zastanej sytuacji. Terapia dziecka trwa 24h/dobę i obejmuje głównie działania nieformalne prowadzone przez wychowawcę, koordynatora w przedszkolu/szkole oraz równoległe działania rodziców w domu oraz poza domem w kontaktach społecznych (tamże). Planowanie terapii: – należy znaleźć w placówce koordynatora, czyli osobę, która będzie ambasadorem dziecka w przedszkolu/szkole/placówce. Koordynator jako pierwszy będzie wprowadzany przez rodzica w proces terapii dziecka w placówce. Koordynatorem może zostać osoba z grona pedagogicznego (najczęściej psycholog/logopeda/wychowawca)- wiedza osoby nt. mutyzmu wybiórczego jest mniej istotna niż cechy osobowościowe, tj. Osoba otwarta, pełna empatii i życzliwa (tamże); – po zebraniu wszystkich informacji dotyczących dziecka (informacje od rodziców, nauczycieli, poradni psychologiczno-pedagogicznej, diagnozy specjalistycznej) zespół określa mocne i słabe strony dziecka; – nazywa się główne problemy; – ustala się bliższe i dalsze cele działania, a by ukierunkować pracę całego zespołu; ważne aby formy oddziaływań terapeutycznych uwzględniały aktualne możliwości dziecka; – specjalista przydziela konkretne działania rodzicom i nauczycielom; – specjaliści ( na bieżąco wspierają rodziców i nauczycieli dzieci z MW, prowadzą szkolenia całej kadry w danej placówce, inicjują grupy wsparcia; – każdy członek zespołu wykonuje przydzielone zadania, utrwala efekty ( Poradnik… Wdrożenie i realizacja terapii ( Monitorowanie Generalizacja mowy Zalecenia dla nauczycieli dziecka z zespołem Aspergera i mutyzmem wybiórczym (tamże Otoczyć dziecko fachową, ale dyskretną opieką. Wspierać, ale nie osaczać dziecka. Pomagać, ale nie wyręczać. Mieć dużo cierpliwości i zrozumienia, szczególnie w przypadku zachowań trudnych. Starać się usuwać bodźce lub nie prowokować sytuacji, które wyzwalają u dziecka złość i agresję. Wytłumaczyć dziecku, co spowodowało złość i uczyć alternatywnych sposobów jej rozładowywania. Współpracować ściśle z rodzicami dziecka, korzystać z wypracowanych już przez nich sposobów radzenia sobie w trudnych sytuacjach, aby reakcje otoczenia były spójne. Nazywać i rozpoznawać emocje. Uczyć rozpoznawania mowy niewerbalnej. Tłumaczyć zachowania niepożądane, umiejętnie zauważać pozytywne i empatyczne okazywanie uczuć wobec osób z otoczenia (kolegów, nauczycieli); Komunikaty słowne kierowane do dziecka powinny być krótkie, jednoznaczne, sugestywne i polecenia do wykonania powinny być zrozumiałe dla dziecka. Należy robić przerwy między wypowiedzianymi zdaniami, aby dziecko miało czas na ich przetworzenie. Nie należy zwracać uwagi na ton i melodię głosu dziecka. Dziecko czasem lepiej rozumie polecenie w formie napisanego tekstu. Jeżeli dziecko nie czyta, wówczas przy przekazywaniu polecenia można wykorzystać piktogramy lub kolorowe obrazki dla lepszego zrozumienia zadania. Rozwijać umiejętność rozumienia innych ludzi, siebie, sytuacji, uczyć interakcji społecznej z innymi. Dążyć do integracji z grupą rówieśniczą. Jeżeli dziecko obrazi słownie lub w inny sposób nauczyciela, wówczas nie należy krzyczeć, tylko należy wytłumaczyć, dlaczego nie należy tak postępować. Dążyć do podniesienia poczucia własnej wartości, unikać niespodzianek, nagłych zmian. Każda zmiana powinna być zaplanowana, żeby dziecko mogło oswoić się z myślą, że dziś będzie inaczej. Należy pamiętać, że dziecko ma problemy z kontaktem wzrokowym z rozmówcą, co nie oznacza, że nie słucha. Dziecko słyszy i doskonale rozumie otoczenie, tylko musi mieć czas na przetworzenie i udzielenie odpowiedzi. Należy zapewnić dziecku w miarę możliwości ciszę i wyeliminować dystraktory, które zakłócą odbiór i rozumienie mowy otoczenia. Należy często wyjaśniać znaczenie słów, powiedzeń. Umożliwić dziecku realizację jego zainteresowań; można je wykorzystać na zajęciach. Podczas pracy z grupą należy dopilnować, aby dziecko miało parę i mogło wykonać zadanie z rówieśnikiem. Budowanie kontaktów społecznych dziecka jest bardzo ważnym elementem oddziaływania wychowawczego. Jasno należy omówić zasady pracy w grupie, określić zachowania pożądane i niewłaściwe. Należy traktować dziecko z MW i ZA tak, jak inne dzieci. Nie mówić do innych o dziecku/uczniu przy nim. To, że nie mówi, nie znaczy, że nie myśli. Nie zmuszać ucznia do mówienia jeśli wiadomo, że w danej chwili nie może nic powiedzieć- gdy będzie gotowy, odpowie głośno na pytanie. Nie należy pytać go codziennie:”Czy dziś coś powiesz w przedszkolu/szkole?”. Nie powinno się traktować milczenia ucznia jako próby manipulacji i nie należy odbierać tego jako osobistej porażki. Nie wyręczać ucznia, kiedy ktoś go o coś zapyta, poczekać 5 sekund, on musi pomyśleć, zebrać siły, odblokować swoją napiętą krtań. Nie zadawać otwartych pytań, należy zamienić je na pytania zamknięte z możliwością odpowiedzi: tak, nie lub odpowiedzi niewerbalnej. Zachęcać ucznia do wyboru: kredkę czerwoną czy niebieską, on potrafi wskazać palcem. To pomaga mu zbudować pewność siebie, nie należy decydować za ucznia! Nie powinno się zmuszać ucznia do mówienia zwrotów grzecznościowych. On je zna, ale nie jest jeszcze gotowy, by je mówić. To jest trudne! Jeśli uczeń się odezwie należy zareagować naturalnie. Ukryć swoje zdziwienie i zachować się jakby mówił od zawsze. Opracowanie: Agnieszka Hanke na podstawie dostępnej literatury Literatura: Bystrzanowska M., Mutyzm wybiórczy. Poradnik dla rodziców, nauczycieli i specjalistów, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2017

Autor: Czytelnik Portalu Pedagogika SpecjalnaOpublikowano: 19 sierpnia 2019 roku. MUTYZM WYBIÓRCZY – ASPEKTY ROZWOJU MOWY U DZIECKA 5-LETNIEGO. OPIS PRZYPADKU Rozdział I Prezentacja 5-letniego dziecka z mutyzmem – metodologia badań własnych Analiza obserwacji dziecka na tle grupy przedszkolnej Adrian uczęszcza do przedszkola od września 2014 roku. Jest chłopcem urodzonym 27 kwietnia 2009 roku i ma skończone 5 lat. Niebawem będzie uczęszczał do pierwszej klasy szkoły podstawowej. Aktualnie chodzi w miarę regularnie do przedszkola. Duża absencja wynika z ciągłych chorób układu oddechowego. Chłopiec rozmawia jedynie w domu z najbliższą rodziną, a po przyjściu do przedszkola i pożegnaniu się z rodzicem milknie. Matka chłopca twierdzi, że jest on dzieckiem pogodnym, wesołym, skłonnym do psot. Adrian powoli odnajduje się w nowych dla niego warunkach przedszkolnych. Nabywa umiejętności, poszerza swoją wiedzę na temat otaczającego go świata. Jest chłopcem cichym i spokojnym. Nie nawiązuje kontaktów z rówieśnikami, stroni od nich. Jest nieśmiały, napięty, lękliwy i zahamowany. Nowe sytuacje i zadania wywołują u niego zdenerwowanie. Zamyka się i wycofuje, jest niepewny swoich możliwości. Adrian nie wypowiada się na tle grupy, pojedyncze wyrazy wypowiada bardzo cichym głosem i zwykle to dzieci „mówią” za niego, np. w przypadku sygnalizowania swojej potrzeby. Najczęściej potrafi odpowiedzieć skinieniem lub kręceniem głowy. Do nauczycielki wypowiada krótkie zdania, ale tylko w kontakcie indywidualnym. Zabawy dziecka polegają głównie na manipulowaniu drewnianymi klockami. W czasie zabaw dowolnych często siada przy stoliku i rysuje, nie przyłącza się do zabaw innych dzieci. Po przeprowadzeniu badania gotowości szkolnej chłopiec wykazuje przeciętny poziom. Potrafi klasyfikować przedmioty, rozpoznaje litery, dzieli na sylaby wyrazy o prostej budowie fonetycznej, nie głoskuje. Z pomocą nauczyciela układa historyjki obrazkowe. Rozróżnia strony prawą i lewą, a także stosunki przestrzenne. Prace plastyczne wykonuje starannie, dba o dobór kolorów, chętnie i dużo rysuje. Wykazuje aktywność i zaangażowanie w ćwiczeniach gimnastycznych. Podejmowana aktywność plastyczna i ruchowa sprawia dziecku radość, a także wywołuje u niego uśmiech i chęć współpracy z rówieśnikami i nauczycielem. Nie bierze udziału w uroczystościach przedszkolnych, odchodzi na bok lub przebywa na widowni z rodzicem. Analiza wywiadu z matką [1] Po przeprowadzonym wywiadzie z matką Adriana uzyskałam pewne informacje na jego temat. Chłopiec urodził się zdrowy i według mamy rozwijał się prawidłowo. Pierwsze słowa wypowiedział, gdy skończył 1. rok życia i były to mama, tata, baba, daj. Później słownik dziecka się wzbogacał, pojawiało się coraz więcej nowych wyrazów, pierwsze zdania pojawiły się około 2. roku życia. Niepokój u matki zaczęły wzbudzać reakcje chłopca na nowe otoczenie, obce osoby. Chłopiec zamykał się w sobie, był wystraszony, nie rozmawiał z nikim. Matka zdecydowała w wieku 4 lat posłać dziecko do przedszkola. Nauczycielka po pierwszym półroczu zwróciła się z prośbą do matki o skierowanie chłopca do specjalisty, gdyż zauważyła, że chłopiec w ogóle nie komunikował się z otoczeniem, nie podejmował jakichkolwiek działań na zajęciach. Matka poparła nauczycielkę i udała się do specjalisty, który stwierdził u dziecka mutyzm wybiórczy. Dziecko osiągnęło gotowość szkolną na poziomie przeciętnym. Jednak według matki, jak i wychowawcy, stwierdzona diagnoza będzie problemem dla dziecka w zdobywaniu umiejętności szkolnych i funkcjonowaniu w klasie. Chłopiec musi być pod opieką psychologa i logopedy. Analiza opinii logopedycznej Jak wynika z wywiadu z matką, do poradni psychologiczno-pedagogicznej Adrian trafił w lutym 2015 roku. Na badanie został skierowany na prośbę matki i nauczycielki przedszkola, z powodu ograniczonego kontaktu słownego. W trakcie badania podjęto próby nawiązania kontaktu i odblokowania, ale chłopiec był bierny, bez kontaktu słownego. Dlatego też wymagał kolejnej wizyty. Wówczas stwierdzono, że chłopiec jest nieśmiały, zalękniony i napięty. Odpowiadał na pytania kiwnięciem głowy, raczej chętnie spełniał polecenia oraz podejmował działania. Nie udało się natomiast nawiązać kontaktu słownego. Wydano opinię psychologiczno – pedagogiczną, w której stwierdzono mutyzm wybiórczy. W wydanej opinii zawarto zalecenia dla nauczyciela i rodzica w pracy z chłopcem, a także zastosowanie działań terapeutycznych w 9 etapach wg. A. Heżyk. Rozdział II Przykładowy program logopedyczno-edukacyjno-terapeutyczny dla dziecka z mutyzmem wybiórczym Idea programu Komunikacja jest jedną z najważniejszych potrzeb człowieka i najważniejszym sposobem porozumiewania się. Jest jednym z najistotniejszych czynników bytowania każdego człowieka. Należy pamiętać, że jest to zjawisko wyłącznie ludzkie i bardzo złożone. Porozumiewanie się jest kluczem do poznawania siebie, otaczającej rzeczywistości, do umysłowego uporządkowania świata poprzez nazywanie zjawisk, przedmiotów, zdarzeń. Z kolei umiejętność komunikowania się z drugim człowiekiem jest źródłem odkrywania i wymiany informacji, a także jest jednym z podstawowych wyznaczników rozwoju psychicznego. Jak wiadomo, komunikacja nie jest wcale tak łatwa, bardzo często w procesie tym pojawia się problem i patologia. Mowa jest dźwiękowym porozumiewaniem się ludzi. Należy do procesów jednolitych, ale zależnie od aspektów badań możemy w nim wyróżnić czynności nadawania mowy, czynności odbioru mowy oraz wytwór mówienia i rozumienia, czyli tekst.[2] Dzięki rozumieniu mowy dziecko poznaje świat, a dzięki umiejętności przekazywania informacji dziecko jest w stanie wyrazić swoje uczucia, spostrzeżenia i pragnienia. Niestety, z przykrością należy stwierdzić, że z różnych przyczyn nie u wszystkich dzieci mowa rozwija się tak samo. Są dzieci, które łatwo przyswajają język, i takie, które miewają z tym trudności. Ma na to wpływ wiele czynników. Jednym z zaburzeń mowy jest mutyzm wybiórczy. Jego specyfika polega na niemożności mówienia w niektórych sytuacjach społecznych (w innych sytuacjach dziecko jest w stanie mówić w sposób adekwatny do swojego wieku). Jest to zaburzenie wieku dziecięcego, którego podłożem jest lęk. Istotne jest to, iż zaburzenie to nie jest związane z uszkodzeniami narządów mowy. Należy pamiętać, że tylko wczesna diagnoza i odpowiednia terapia są w stanie w dużej mierze wyeliminować lub co najmniej złagodzić objawy tego zaburzenia. Istotne jest uświadomienie rodzicom, że jakiekolwiek wywieranie na dziecku presji odnosi skutek przeciwny od zamierzonego. W takiej sytuacji bardzo ważne jest okazywanie zrozumienia oraz cierpliwość. Istotnym celem pracy z dzieckiem dotkniętym mutyzmem wybiórczym jest kształtowanie postawy komunikacyjnej poprzez wybór i opracowanie dróg porozumiewania się z nim. Trzeba tutaj szukać sposobów, które pozwolą dziecku uniknąć izolacji. Zaplanowanie i podjęcie podstawowych form pomocy logopedyczno-edukacyjno-terapeutycznej to najważniejsze czynniki warunkujące odpowiedni start szkolny dziecka i wpływający na jego przyszłe życie. Należy pamiętać, iż skuteczne pokonywanie mutyzmu wybiórczego wymaga ścisłej współpracy pomiędzy rodzicami, dzieckiem i placówką, do której uczęszcza dziecko. Warunki wdrożenia programu Opracowany program przeznaczony jest dla 6-letniego chłopca, który od września 2015 roku będzie uczęszczał do pierwszej klasy szkoły podstawowej. Jest to dziecko ze zdiagnozowanym mutyzmem wybiórczym. Zajęcia odbywać się będą w szkole. W celu podniesienia efektywności terapii służącej usprawnianiu mowy zalecane jest: Okazywanie cierpliwości i zrozumieniaBycie w ciągłej gotowości do pomocy, ale nie narzucanie sięObserwowanie, uczenie się niewerbalnych sygnałów, które daje nam dziecko, aby pokazać nam, że jest gotowe iść dalejZapewnianie, że każda dodatkowa aktywność komunikacyjna jest dobra i ostatecznie zmierza do osiągnięcia celu, jakim jest mówienie w każdej sytuacji społecznejModyfikowanie terapii w zależności od wieku dziecka, jego upodobań, stanu emocjonalnego w dniu terapiiProwadzenie dziennika, aby po każdej wizycie zapisać nowe spostrzeżenia i wnioskiWspółpracowanie z każdym, kto może nam pomóc w terapiiWspółpracowanie ze szkołą.[3] Cele programu Celem głównym jest pokonanie lęku dziecka przed wypowiadaniem się. Cele szczegółowe: nawiązanie relacji społecznych z rówieśnikami i nauczycielemzwiększenie pewności dziecka i samoakceptacjidostrzeżenie mocnych stron dzieckakształtowanie umiejętności samodzielnego komunikowania się w różnych sytuacjachkształtowanie umiejętności werbalnego komunikowania swoich potrzebaktywne, samodzielne uczestniczenie w życiu społecznymwspomaganie rozwoju emocjonalnego i społecznegosamodzielne radzenie sobie z napotkanymi trudnościami. Program ma na celu przełamanie bariery w porozumiewaniu się, a więc rozwijanie sfery emocjonalnej, która jest szczególnie zaburzona. Dostosowanie wymagań, w tym procedury osiągania celów Proponowany program przewiduje dostosowanie treści, form i metod prowadzonych zajęć oraz środków dydaktycznych do indywidualnych potrzeb i możliwości chłopca. Zakłada szeroką współpracę w zakresie wspomagania rozwoju mowy, która jest istotnym elementem programu, czyli zaangażowanie w jego realizację osób z najbliższego otoczenia dziecka. Program zawiera propozycję ćwiczeń, zadań i środków dydaktycznych, które można stosować nie tylko podczas terapii indywidualnej prowadzonej w gabinecie specjalisty czy szkole, ale również w domu lub podczas zajęć grupowych. Przykładowy program Niniejszy program jest jedynie propozycją, którą każdy pracujący z dzieckiem mutystycznym może wzbogacić o własne pomysły lub nowe treści. Metody pracy: logopedycznezwiązane z komunikacją wspomagającą niewerbalnąkomputerowe wspomaganie mowyetapy oddziaływania terapeutycznego wg A. Herzyk. Formy pracy: indywidualna i grupowa. Zasady pracy terapeutycznej związanej z usprawnianiem mowy Podane metody posiadają cechę szczególną i uwzględniają określony sposób postępowania. Wspólne dla nich jest to, że wszystkie one prowadzone będą w formie zabaw i podporządkowane zostaną wspólnym zasadom, do których należy: Zasada systematyczności i rytmicznościZasada stopniowania trudnościZasada utrwalaniaZasada indywidualizacjiZasada aktywnego i świadomego udziałuZasada polisensoryczności działańZasada kształtowania prawidłowych postaw emocjonalno-osobowościowych. Treści kształcenia Treści programu realizowane będą zgodnie z obowiązującą podstawą programową edukacji wczesnoszkolnej, dodatkowo zostaną rozbudowane o elementy terapii odpowiedniej w pracy z dzieckiem mutystycznym. Treści terapeutyczne programu edukacyjno-terapeutycznego dla dziecka z mutyzmem wybiórczym: Aktywizowanie do komunikowania się na wszystkich dostępnych poziomach (oddech, postawa ciała, wyraz oczu, gestykulacja, mimika, mowa). Przekonanie dziecka o efektywności jego komunikatówWyszukiwanie dla dziecka optymalnego sposobu komunikowania się ze środowiskiemNadawanie informacji: sygnalizowanie, czyli przesyłanie informacji o swych potrzebach drogą komunikatów pozawerbalnych (gest, mimika, mowa ciała) i werbalnych, udzielanie informacji o stanach emocjonalnych, przekazywanie wiadomości w określonych sytuacjach, przezwyciężanie lęku komunikacjiOdbieranie informacji: odbiór sygnałów i bodźców, rozumienie dotyku, mimiki, gestu, słuchanie i wykonywanie prostych poleceńUczenie prowadzenia dialogu w interakcji: dziecko-nauczyciel, nauczyciel-dziecko, dziecko-dzieckoRównolegle z rozwojem umiejętności komunikacyjnych prowadzić należy ćwiczenia doskonalące aparat mowy. Etapy pracy z dzieckiem: Bierna obserwacja dzieckaIdentyfikacja reakcji niewerbalnych umożliwiających porozumiewanie się nauczyciela z uczniemIndywidualne rozmowy nauczyciela z rodzicem w obecności chłopcaNagranie na dyktafon czytanego przez dziecko tekstu w domu. Odsłuchiwanie nagrania w klasie wśród rówieśników, również przygotowanych przez dzieci w domu, ćwiczenie odgadnięcia autorów nagrań. Ujawnienie właściciela głosu dotychczas nieznanego nikomuRozszerzanie kręgu osób podczas indywidualnych spotkań z chłopcemWdrożenie w klasie ćwiczeń grupowych, zmniejszenie napięcia psychicznego, przezwyciężanie nieśmiałości dziecka, budowanie zaufania do innych i wzajemne poznawanie się uczniówWłączanie chłopca do wszelkiego rodzaju aktywności artystycznej (prace koła tanecznego, muzycznego, plastycznego, teatralnego)Dbanie o dobrą, bezpieczną atmosferę podczas zajęć, redukowanie napięcia, uruchomianie zablokowanych emocji przez śmiech i mądre stosowanie humoru (elementy metody Dennisona, ćwiczenia W. Sherbourne)Postępowanie z uczniem jak z innymi dziećmi, z uwzględnieniem jego możliwościPostępowanie z uczniem w kontaktach werbalnych w umiarkowanym tempie, stosując zasadę „nic na siłę” i metodę „małych kroków”. Najważniejsze, aby dziecko nie bało się nowych wyzwań i zadańWłączanie chłopca w uroczystości szkolneStałe monitorowanie zachowań dziecka, kontakt z rodzicami, logopedą, poradnią prowadzącą terapię dziecka. Ćwiczenia wykorzystywane w terapii: Ćwiczenia logopedyczne wspomagające rozwój mowyĆwiczenia słuchoweĆwiczenia percepcyjno-motoryczneĆwiczenia percepcji wzrokowejĆwiczenia myśleniaĆwiczenia pamięciĆwiczenia umiejętności naśladowaniaĆwiczenia ortofoniczne. Podsumowanie Rozpoczynając terapię dziecka mutystycznego należy zadbać o bardzo dobry kontakt z rodzicami i włączyć ich aktywnie do uczestnictwa w procesie terapeutycznym. Ponieważ to właśnie w domu dziecko spędza najwięcej czasu, a rodzina to pierwsi i jednocześnie najlepsi nauczyciele, musimy zadbać, aby rodzice mieli świadomość swoich i naszych działań, i aby z zaangażowaniem się w nie włączyli. Postępowanie z dzieckiem mutystycznym wymaga wielkiej cierpliwości i taktu. Podczas zajęć w placówce oświatowej dziecko powinno być otoczone miłością, zrozumieniem dla jego problemów, a co najważniejsze, powinno czuć się bezpiecznie. Trzeba umożliwić dziecku rozwijanie jego zainteresowań, budować poczucie własnej wartości, a także zadbać o to, aby uwierzyło we własne siły, możliwości i pokonało lęk przed kontaktem werbalnym. Należy eliminować poczucie zagrożenia, które cały czas towarzyszy dzieciom mutystycznym. Stale trzeba pamiętać, iż nie wolno niczego robić na siłę, stosować gróźb, tanich obietnic czy zawstydzania – każde dziecko z mutyzmem ma prawo samodzielnie wybrać sobie czas, miejsce i osobę, z którą nawiąże kontakt werbalny. Istotnym elementem jest również pamiętanie o chwaleniu dziecka za każde wypowiedziane słowo – podnosi to poczucie własnej wartości w dziecku i chęć do dalszego mówienia. Odpowiednia terapia może przyczynić się do poprawy funkcjonowania dziecka. Zakończenie Analizując dostępną literaturę, ważne jest, aby nauczyciel miał świadomość i wiedział, co powinno go zaniepokoić i jakie zachowania w grupie rówieśników przejawia dziecko mutystyczne. Należy zastanowić się, czy w czasie pobytu dziecka w placówce wychowawca kiedykolwiek usłyszał jego głos, a jeśli tak, to w jakich sytuacjach. Trzeba pamiętać, że dziecko mutystyczne jest grzeczne, przestrzega norm społecznych, wykonuje polecenia, jest postrzegane jako nieśmiałe i nie zwraca większej uwagi nauczyciela. Przy dużej grupie dzieci, ciągłym pośpiechu i ogromie obowiązków łatwo przeoczyć dziecko, które posłusznie wykonuje zadania, ale nie wydobywa z siebie głosu. Innym ważnym elementem jest to, iż dziecko mutystyczne zwykle nie różni się od swoich rówieśników pod względem wyglądu zewnętrznego, jednak zainteresowanie powinna wzbudzić zgarbiona postawa ciała, widoczne silne napięcie mięśni, unikanie kontaktu wzrokowego, czy fryzura osłaniającą twarz. Odnosząc mutyzm wybiórczy do gotowości szkolnej i późniejszej nauki chłopca w szkole, nauczyciel musi uwzględnić jego deficyty i możliwości. Dzięki temu dziecko nie będzie odczuwało lęku, że jest negatywnie czy pozytywnie wyróżnione z powodu braku mówienia. Wychowawca powinien dążyć do wspomagania go w osiąganiu sukcesów, co wzmocni jego poczucie wartości. Należy pamiętać, że poziom funkcjonowania intelektualnego dzieci z mutyzmem wybiórczym zazwyczaj nie różni się na tle rówieśników. Co więcej, zdarza się, że ich sfera poznawcza jest bardzo dobrze rozwinięta. Kluczową kwestią w przypadku tych dzieci jest sposób egzekwowania wiedzy, który powinien uwzględniać ich deficyty i być dostosowany do ich możliwości. Pamiętajmy jednak o stymulowaniu w kierunku uzyskania kontaktu werbalnego. Mutyzm wybiórczy może w znaczący sposób utrudniać funkcjonowanie dziecka w szkole oraz w innych sytuacjach społecznych. Bez zapewnienia mu odpowiednio wczesnej pomocy objawy mogą się nasilać w szybkim tempie, co negatywnie wpływa na późniejszy postęp terapii. Tak jak w przypadku wielu innych zaburzeń, wczesna diagnoza i odpowiednia terapia są w stanie w dużej mierze wyeliminować lub co najmniej złagodzić objawy mutyzmu wybiórczego. Oczywiście dziecko nie spełnia kryteriów dojrzałości i gotowości szkolnej, skoro w badaniu uwzględnia się również rozwój społeczny dziecka, umiejętności komunikowania się (czy wykonuje, rozumie polecenia, czy odpowiada na pytania, czy utrzymuje kontakt wzrokowy w czasie rozmowy itd.) oraz rozwój emocjonalny. Mutyzm wybiórczy świadczy o zaburzeniach w tych obszarach, które dziecko przy pracy rodziców i terapeutów może nadrobić, ale w swoim, indywidualnym i trudnym do przewidzenia jedynie na okoliczność zbliżającego się roku szkolnego tempie. Pamiętajmy, że mutyzm wybiórczy jest wyleczalny i nie musi stanowić znaczącej bariery w aktywności szkolnej dziecka. Ważne jest, by stwarzać mu możliwości osiągania wyzwań w sposób dla niego dostępny, np. poprzez nagrywanie jego wypowiedzi i odtwarzanie w grupie (za jego zgodą), indywidualne odpowiedzi czy posługiwanie się umówionymi znakami. Załącznik nr 1 Wywiad z matką chłopca z mutyzmem 1. Kiedy stwierdzono mutyzm u Pani dziecka? 2. Jakie cechy zachowania przejawia Pani syn? 3. Kiedy syn wypowiedział pierwsze słowo i jakie ono było? 4. Kiedy syn zaczął mówić zdania? 5. Z kim syn najczęściej przebywa i jak reaguje na wizyty gości w domu? 6. Jak porozumiewa się syn w domu, z rodziną? 7. Jaki jest obecnie zasób słownictwa syna? 8. W jaki sposób starała się Pani zdobyć informacje dotyczące mutyzmu? 9. Czy dziecko chętnie uczęszcza do przedszkola? 10. Czy kontaktuje się Pani z innymi rodzicami, których dzieci również chorują na mutyzm? 11. Czy w tym przedszkolu nauczyciel główny ma dodatkową pomoc w osobie nauczyciela wspomagającego? 12. Czy często wychodzi Pani z dzieckiem poza otoczenie przedszkola, czy raczej pozostajecie w domu? 13. Czy Pani dziecko osiągnęło gotowość szkolną? 14. Czy Pani zdaniem mutyzm będzie wpływał na prawidłowe funkcjonowanie dziecka w szkole? 15. Czy zdaniem wychowawcy wpływ choroby będzie miał znaczenie na funkcjonowanie prawidłowe dziecka w szkole? Literatura Andrzejewska M., Czym jest mutyzm wybiórczy, [on-line], htpp:/ T., Mutyzm-wybrane zagadnienia, „Logopedia” 2006, nr L., Ireland C., Uczymy się mówić, mówimy by się uczyć, REBIS, Poznań G., Elementy logopedii, WSiP, Warszawa PWN, M., Epidemia milczenia, „Wprost” 2006, nr R., Scott S., Psychiatria dzieci i młodzieży, Wyd. Medyczne Urban & Partner, Wrocław A., Afazja i mutyzm dziecięcy. Wybrane zagadnienia diagnozy i terapii, Wyd. PFZM, Lublin L., Nasze dziecko uczy się mowy, Wyd. Lubelskie, Lublin A., Mutyzm wybiórczy w subiektywnym skrócie, „Wielkopolski Przegląd Logopedyczny” 2014, nr 1/ K., Wady wymowy możemy usunąć: poradnik logopedyczny, Wyd. Pedagogiczne ZNP, Kielce1998. Michalska L., Marku, powiedz…, „Rewalidacja” 2005, nr E., Mutyzm dziecięcy (symptomatologia, klasyfikacje i próby zarysu terapii), Roczniki pedagogiki specjalnej Mowa, rozwój, zaburzenia, terapia, Wyd. Naukowe WSP, Kraków H., Opowieści terapeutów: [autyzm, uszkodzenia organiczna, choroba sieroca, nadruchliwość, hipochondria, mutyzm, zespół Downa, problem ojca], WSiP, Warszawa B., Logopedzi jako specjaliści pomagający dzieciom z mutyzmem wybiórczym, [on-line], htpp:/ I., Logopedia, Wyd. PWN, Warszawa R., Haith Miller Psychologia dziecka, WSiP, Warszawa K., Mutyzm wybiórczy w praktyce, „Edukacja i Dialog” 2006, nr E., Postępowanie nauczyciela klas początkowych w pracy z dzieckiem mutystycznym, „Nauczanie Początkowe: kształcenie zintegrowane”, 2003/2004, nr B., Każdy przedszkolak dobrym uczniem w szkole, WSiP, Warszawa B., Mutyzm wybiórczy: charakterystyka przyczyn i objawów, „Wszystko dla Szkoły” 2005. Autor: Barbara Wawak – Czytelniczka portalu Pedagogika Specjalna [1] Załącznik nr 1 [2] L. Kaczmarek, Nasze dziecko uczy się mowy, Lublin 1989, s. 12. [3] A. Kiepiela-Koperek, Mutyzm wybiórczy w subiektywnym skrócie, „Wielkopolski Przegląd logopedyczny” 2014 nr 1/12.

Program edukacyjno – terapeutyczny dziecka z mutyzmem wybiórczym WstępPotrzeba komunikowania się z otoczeniem jest bez wątpienia jedną z najważniejszych potrzeb psychicznych człowieka. Komunikacja jest kluczem do poznawania siebie i otaczającej rzeczywistości społecznej, do umysłowego uporządkowania świata poprzez nazywanie przedmiotów, zjawisk, zdarzeń, określanie ich cech i relacji zachodzących między nimi. Umiejętność porozumiewania się z innymi jest źródłem odkrywania i wypróbowywania swoich umiejętności wywierania wpływu na otoczenie, jest to także jeden z podstawowych wyznaczników rozwoju psychicznego. Wreszcie stanowi główny środek wymiany informacji między ludźmi. Dzięki rozumieniu mowy dziecko poznaje otaczający świat, a dzięki umiejętności przekazywania informacji w sposób werbalny lub pozawerbalny potrafi wyrazić swoje uczucia, spostrzeżenia i pragnienia. Program edukacyjno-terapeutyczny dla dziecka z mutyzmem wybiórczym przeznaczony dla uczennicy pierwszej klasy edukacji wczesnoszkolnej szkoły podstawowej w Stasinie. Idea wiodąca programu Komunikacja werbalna, jest najważniejszym sposobem porozumiewania się ludzi. Jest to zjawisko wyłącznie ludzkie i jest ono bardzo złożone. Dlatego w procesie tym pojawia się wiele patologii. Mutyzm wybiórczy polega na zaniku mowy występującym w niektórych sytuacjach. Zaburzenie nie jest związane z uszkodzeniami narządów mowy. To fobia społeczna, powodująca lęk przed rozmowami z nieznajomymi. Ważnym celem pracy z osobami dotkniętymi mutyzmem wybiórczym jest więc kształtowanie postawy komunikacyjnej poprzez wybór bądź opracowanie dróg porozumiewania się z nimi. Chodzi tu o znalezienie sposobów, które pozwoliłyby im uniknąć izolacji spowodowanej dolegliwością. Poznanie specyfiki zaburzeń ucznia z mutyzmem, wczesna diagnoza, zaplanowanie i podjęcie podstawowych form pomocy terapeutycznej to najważniejsze czynniki warunkujące prawidłowy start szkolny dziecka rzutujący na jego przyszłe życie. Charakterystyka odbiorcy programu Program przeznaczony jest dla uczennicy klasy pierwszej szkoły podstawowej, ***urodzonej ***r. Nauczycielka oddziału przedszkolnego zauważyła u ***duże trudności w komunikowaniu się z rówieśnikami. Dziewczynka w ciągu całego roku szkolnego 2009/2210 nie nawiązała kontaktu słownego z dziećmi ani nauczycielkami. Logopeda z Poradni Psychologiczno- Pedagogicznej nr ***prowadząca logopedyczne badania przesiewowe wśród uczniów klasy „O” w Szkole Podstawowej w ***rozpoznała u ***mutyzm wybiórczy. Dziewczynka trudno adoptuje się do nowych sytuacji, zwłaszcza nowych grup dzieci, jest napięta, onieśmielona i mało spontaniczna w kontaktach z osobami dorosłymi (osobami, których nie zna). Dziewczynka rozmawia jedynie w domu, ze swoimi rodzicami i to tylko wówczas, gdy w pobliżu nie ma obcych ludzi. Rodzice twierdzą, że w domu rodzinnym dziecko jest gadatliwe, głośne, zabawne i bardzo uparte. W szkole ***uśmiecha się do wszystkich jednak nie próbuje się komunikować w inny sposób. Stwierdzono ,że dziewczynka osiągnęła gotowość do podjęcia nauki w szkole rodzinna: Rodzina pełna, prawidłowo funkcjonująca. Uczennica jest jedynaczką. Jest w pełni akceptowana przez rodziców. Dziewczynka ma swój pokój, gdzie zgromadzone są jej ulubione przedmioty. Rodzice są zainteresowani postępami i trudnościami w edukacji i terapii córki. Angażują się w życie szkoły i klasy. Charakterystyka dziecka z objawami mutyzmu Mutyzm – zahamowanie wypowiadania się zarówno spontanicznego,jak i w odpowiedzi na pytania przy braku uszkodzenia jakiejkolwiek ze struktur biorącej udział w tej selektywny jest rodzajem fobii. Dziecko umie mówić normalnie i chce mówić, ale często nie jest w nie udało się zidentyfikować jednego czynnika, który prowadzi do powstania mutyzmu, ale czynniki emocjonalne, psychologiczne i społeczne wpływają na rozwój syndromu. Do niedawna przypuszczano, że dzieci z mutyzmem miały tendencję do manipulacji lub łatwo popadały w złość. Najnowsze badania wykazały jednak, że schorzenie ma związek z pojawieniem się uczucia lęku przed kontaktami interpersonalnymi. Dla dzieci z mutyzmem selektywnym potrzeba kontaktów społecznych czy komunikowania się jest powiązana z poważnym lękiem, co łączy się z nieprzyjemnymi uczuciami, takimi jak dyskomfort, strach, mdłości, w przypadku konieczności komunikacji z osobami spoza najbliższej rodziny. Dzieci unikają tych nieprzyjemnych odczuć poprzez pozostawanie w wybiórczy najczęściej pojawia się w dzieciństwie, między trzecim a szóstym rokiem życia. U trzy-, czterolatków mutyzm mylony jest z autyzmem, gdyż dzieci te, podobnie jak autystyczne wolą spędzać czas samodzielnie niż z rówieśnikami, mało się uśmiechają, nie zachowują się spontanicznie i unikają kontaktu wzrokowego Uczniowie z mutyzmem są postrzegani jako uparci, skrajnie nieśmiali. Dzieci z mutyzmem w domu nie mają większych kłopotów z mówieniem. W kontaktach z obcymi milkną. Dzieci takie przejawiają dwa skrajne zachowania. W szkole są ciche, spokojne. W domu bywają nadpobudliwe, niegrzeczne, nie reagują na prośby i polecenia rodziców. Zanim rodzice czy nauczyciele zorientują się, że takie problemy są związane z zaburzeniami psychicznymi, stan się może pogłębić. Wtedy może dojść do mutyzmu wtórnego, czyli trwałej tendencji do nie mówienia. Warunki wdrożenia programu Program przeznaczony dla uczennicy ze zdiagnozowanym mutyzmem wybiórczym***.Miejscem wdrożenia programu: – Szkoła Podstawowa***.Etap edukacji: pierwsza klasa edukacji odbywać się będą w szkole. W celu zwiększenia efektywności oddziaływań pedagogicznych, służących usprawnianiu mowy zalecana jest realizacja następujących czynności:– dokonywanie wnikliwej, systematycznej obserwacji dziecka – rozpoznawanie reakcji w różnych sytuacjach społecznych;– wdrażanie do umiejętności odczytywania zachowań dziecka w kategoriach komunikatu;– nawiązywanie różnego rodzaju bliskiego kontaktu nauczyciela z uczniem– dostosować się do dziecka, a nie ono do nas, zanim wypracujemy wspólne dla obu stron tempo pracy– zapewnienie dziecku możliwości dokonania wyboru– zapoznanie osób z najbliższego otoczenia (tzn. rodzina, rówieśnicy, nauczyciele) z systemem komunikacji dziecka w szkole– stosowanie wzmocnień pozytywnych wobec wszelkich przejawów zachowań komunikacyjnych dziecka. 1. Cele programu Cele ogólne: zgodne z podstawą programową i misją szkołyCel główny:– Zwiększenie pewności siebie oraz uwolnienie dziecka od lęku przed mówieniem w celu nawiązania kontaktu werbalnego z otoczeniemCele szczegółowe:– Dążenie do przełamania bariery w porozumiewaniu się– Kształtowanie umiejętności nawiązywania kontaktów z rówieśnikamii nauczycielem – Stwarzanie sytuacji w których dziecko siebie akceptuje– Dążenie do samodzielnego inicjowania kontaktów przez uczennicę 2. Założenia programowe Program ten jest adresowany do dziecka z mutyzmem i ma na celu, poprzez zawarte w nim treści, rozwijanie sfery emocjonalnej, która w wypadku mutyzmu jest szczególnie zaburzona. Zawiera on propozycje ćwiczeń i środków dydaktycznych, które można zastosować nie tylko podczas terapii indywidualnej, prowadzonej w szkole , ale również podczas zajęć zespołowych. Program edukacyjno-terapeutyczny dziecka z mutyzmem wybiórczym realizowany będzie podczas zajęć lekcyjnych w klasie I, i będzie stanowił wycinek wielokierunkowej stymulacji rozwoju mowy uczennicy z mutyzmem wybiórczym. Przewiduje dostosowanie treści, form i metod prowadzonych zajęć do indywidualnych potrzeb, możliwości dziecka. Zakłada szeroką współpracę w zakresie wspomagania rozwoju mowy, istotnym elementem programu jest więc zaangażowanie w jego realizację osób z najbliższego środowiska dziecka. 3. Treści kształcenia Treści dydaktyczne i wychowawcze z poszczególnych edukacji na pierwszym etapie kształcenia realizowane będą zgodnie z obowiązującą podstawą programową, rozszerzone dodatkowo elementami terapii odpowiedniej w pracy z dzieckiem mutystycznym. Treści terapeutyczne „Programu edukacyjno-terapeutyczny dla dziecka z mutyzmem wybiórczym”:I. Wzbudzanie motywacji do komunikowania Komunikowanie się na wszystkich dostępnych poziomach:– oddech– postawa ciała– wyraz oczu– gestykulacja– mimika– mowa2. Przekonanie dziecka o sprawczości jego komunikatów. II. Poszukiwanie optymalnej dla dziecka drogi – sposobu komunikowania się z otoczeniem. 1. Nadawanie informacji:sygnalizowanie, czyli przekazywanie informacji o swych potrzebach drogą komunikatów pozawerbalnych i werbalnychprzekazywanie informacji o stanach emocjonalnychprzekazywanie komunikatów w określonych sytuacjachuczenie się znaczenia własnych zachowań – sygnałów– przezwyciężanie lęku komunikacji2. Odbieranie informacji:odbiór sygnałów:odbiór bodźcówrozumienie dotyku, mimiki, gestusłuchanie:słuchanie i wykonywanie prostych poleceńreagowanie na polecenia nauczyciela poprzez wykonywanie zadań dydaktycznych III. Uczenie prowadzenia dialogu w interakcji:dziecko – nauczycielnauczyciel – dzieckodziecko – dziecko IV. Jednocześnie z rozwojem umiejętności komunikacyjnych prowadzić należy ćwiczenia doskonalące aparat Sposoby osiągania celów Realizację celów związanych z usprawnianiem komunikacji ściśle wyznacza poziom porozumiewania się dziecka. W rozwoju dziecka mutystycznego, przyjmując za kryterium jego adaptację i możliwości komunikacji, można wyodrębnić następujące poziomy terapii:1. Bierna obserwacja Rozpoznawanie reakcji niewerbalnych umożliwiających porozumiewanie się nauczyciela z uczennicą (ruchy głową, mimika twarzy).3. Indywidualne rozmowy nauczyciela z matką w obecności dziewczynki. Nauczyciel nie zwraca się bezpośrednio do Nagranie na kasetę magnetofonową (w domu) fragmentu czytanego przez ***opowiadania.– Odtworzenie nagrania w klasie wśród innych również przygotowanych przez dzieci w domu -próba odgadnięcia po głosach autorów nagrań.– Publiczne ujawnienie właściciela głosu (dotąd nieznanego nikomu).5. Zabawy Król ciszy?, Jaki to dźwięk? Indywidualna praca z nauczycielem7. Poszerzanie kręgu osób podczas indywidualnych spotkań z dziewczynką– Wprowadzanie w klasie ćwiczeń grupowych, zmniejszenie napięcia psychicznego, przełamanie onieśmielenia dziecka, budowanie zaufania do innych i wzajemne poznawanie się Włączanie dziewczynki we wszelkiego rodzaju aktywności artystycznej:a) prace koła tanecznego, muzycznego, plastycznego, teatralnegob) występowanie na uroczystościach szkolnych9. Dbanie o dobrą, bezpieczną atmosferę podczas lekcji, redukować napięcia, uruchamiać zablokowane emocje przez śmiech i mądre stosowanie humoru . Aby osiągnąć ten cel warto też w czasie lekcji wykonywać ćwiczenia rozluźniające np. ruchy naprzemienne wg metody P. Dennisona, ćwiczenia W. Sherbourne czy proste, nieforsujące ćwiczenia Postępowanie z uczennicą w kontaktach werbalnych w umiarkowanym tempie, stosując zasadę „nic na siłę” i „małych kroków”. Najważniejsze, aby dziecko nie bało się nowych wyzwań i Traktowanie uczennicy jak innych dzieci, z uwzględnieniem jej Włączanie dziewczynki w uroczystości Stałe monitorowanie zachowań dziewczynki, kontakt z rodzicami, logopedą, poradnią prowadzącą terapię Opis założonych osiągnięć i zmian w komunikacji uczennicyOsiągnięcia uczennicy w pierwszym poziomie nauczania, określa podstawa programowa wprowadzona rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej , w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. z dnia 15 stycznia 2009. Nr szczegółowych osiągnięć dydaktycznych z poszczególnych edukacji zawarty jest w „Programie nauczania edukacji wczesnoszkolnej” wydawnictwa działania terapeutyczne mają na celu usprawnienie komunikacji pozawerbalnej i werbalnej dziecka w środowisku i formy pracy Metody stosowane celem usprawniania komunikacji można podzielić na:I. Metody logopedyczneII. Metody związane z komunikację niewerbalną (np. gestykulacja, gest potakiwania lub zaprzeczenia, wyraz twarzy, oczu itp.).III. Komputerowe wspomaganie rozwoju mowyIV. Etapy oddziaływania terapeutycznego wg A. Herzyk I. Metody logopedyczne dają możliwość stosowania w pracy nie tylko różnych metod, ale również ich własnych modyfikacji i to na różnych etapach pracy nawet z tym samym Ćwiczenia logopedyczne wspomagające rozwój mowy:Ćwiczenia oddechowe – ćwiczenia oddechowe mają na celu pogłębienie oddechu, rozruszanie przepony, wydłużenie fazy wydechowej.– dmuchanie baniek mydlanych– dmuchanie na papierki i waciki przez słomkę– dmuchanie na płomień świecy, na piłeczkę pingpongową,– dmuchanie w balonikĆwiczenia słuchowe- w celu usprawnienia analizy i syntezy– zabawy rymami– zabawy sylabami i głoskami (wyklaskiwanie słów sylabami, układanie z patyczków i kolorowych nakrywek schematu wyrazu, zdania. Budowanie wyrazów i zdań kolorowych nakrywek i liter. Czytanie sylab, wyrazów i zdań ruchem warg-bezgłośnie i szeptem)-zabawy wyrazami przy muzyce-powtarzanie po nauczycielu wyrazów ,zdań- poruszając ustami bezgłośnie, szeptemĆwiczenia morfologiczne– (Przeliczanie wyrazów w zdaniach. Tworzenie nowych słów przez dodawanie fragmentów. Szukanie ukrytych słów) III. Metody związane z komunikacją wspomagającąKomunikacja wspomagającaJęzyk gestówKomputerowe wspomaganie rozwoju mowyTerapeutyczne wspomaganie mowy wg. A HerzykFormy pracy: indywidualna i grupowa. Zasady pracy terapeutycznej związanej z usprawnianiem mowyProponowane metody posiadają własną specyfikę i uwzględniają określony sposób postępowania. Wspólne dla nich jest to, że wszystkie one prowadzone będą w formie zabaw i podporządkowane zostaną wspólnym zasadom, do których należy:1. Zasada systematyczności i rytmiczności2. Zasada stopniowania trudności3. Zasada utrwalania4. Zasada indywidualizacji5. Zasada aktywnego i świadomego udziału6. Zasada polisensoryczności działań7. Zasada kształtowania prawidłowych postaw emocjonalno-osobowościowych kryteriów oceny i metod sprawdzania osiągnięć uczniaW kształceniu zintegrowanym obowiązującym sposobem oceniana jest ocena opisowa. W trakcie pracy z uczennicą ocenie poddawany będzie wkład pracy, jaki dziecko włożyło w jego ewaluacji wdrażanych działań i osiągnięć uczennicy służyć będą:Diagnoza wstępna przeprowadzona przez nauczyciela klasy przedszkolnej– wywiad z rodzicami– ankieta do rodziców– arkusze diagnozy oceniające gotowość szkolną dziecka– testy osiągnięć ucznia– obserwacja zachowań dziewczynki– analiza współpracy uczennicy w grupieProgram stymulacji rozwoju mowy dla dziecka z mutyzmem wybiórczym jest programem ramowym i celu dokonania ewaluacji niniejszego programu najbardziej miarodajna będzie reakcja werbalna dziecka na zamierzone działania informacje zwrotne pozwolą na określenie jego przydatności w codziennej pracy nauczycieli oraz na wprowadzenie ewentualnych zmian programowych (Edyta Strug, 2012). Bibliografia: 1. Florek – Moskal M., Epidemia milczenia, „Wprost”, 2006, nr 252. Stolarczyk Ewa.,Gra w kolory” –program Nauczania edukacji wczesnoszkolnej,Warszawa 20103. Herzyk A., Afazja i mutyzm dziecięcy. Wybrane zagadnienia diagnozy i terapii, Lublin 19924. Minczakiewicz E., Mowa – rozwój, zaburzenia, terapia, Kraków 19975. Stolarczyk Ewa.,Gra w kolory” –program Nauczania edukacji wczesnoszkolnej,Warszawa 20106. Styczek I., Logopedia, Warszawa 19837. źródło:

I. IDENTYFIKACJA PROBLEMUW roku szkolnym 2011/12 do mojego oddziału przedszkolnego uczęszczała Ania. Była ona inna niż pozostałe dzieci i było to zauważalne. Dziewczynka była skrajnie nieśmiała, spięta, na zajęciach nie odzywała się w ogóle do pań i rówieśników. Bała się mówić i przeżywała bardzo emocjonalnie sytuację, podczas których oczekiwało się od niej komunikowania się. Dziewczynka rozumiała polecenia, biernie rozpoznawała figury, kolory, zwierzęta itp. Sądziłam, że Ani okres adaptacyjny potrwa dłużej niż w przypadku innych dzieci i z czasem problemy znikną gdy zacznę indywidualnie z nią pracować. Prócz niemówienia dziewczynka wstrzymywała mocz. Potrafiła przez cały dzień pobyty w przedszkolu nie załatwiać potrzeb fizjologicznych. Byłam bardzo zaniepokojona tym faktem i poprosiłam Ani mamę o rozmowę, w której poinformowałam o zaobserwowanych przeze mnie problemach. Mama Ani była w pełni gotowa na współpracę ze mną aby pomóc swojemu dziecku. Omówiłyśmy wspólna strategię działań. Podjęłam działania w celu zlikwidowania czy zminimalizowania zaburzonych funkcji. Sugerowałam mamie Ani udanie się z dzieckiem do Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej w Turku. Napisałam na podstawie własnych obserwacji opinię dziecka podejrzewając zahamowanie emocjonalne. Za zgodą rodziców dziewczynka została objęta opieką poradni. Na podstawie badania psychologicznego stwierdzono u dziecka „mutyzm wybiórczy”. Wśród czynników utrudniających funkcjonowanie dziecka psycholog wskazał:- barierę komunikacyjną spowodowaną brakiem mowy- obniżoną sprawność grafomotoryczną i manualną (ruchy kanciaste, słaba praca nadgarstka)- obniżona koordynacja wzrokowo – ruchowa- trudności w koncentracji uwagi- dojrzałość społeczna na poziomie znacznie niższym niż przewidziana dla wieku- nieadekwatnie reagowała na dźwięk (zasłaniała uszy)Po przeprowadzeniu badań i analizie dostępnej dokumentacji poradnia zaleciła objęcie dziewczynki następującymi formami pomocy:- zajęcia korekcyjno – kompensacyjne w celu stymulowania ogólnego rozwoju psychoruchowego ( rozwijania sprawności grafomotorycznej i manualnej, usprawnienia pamięci słuchowej, usprawnienia koordynacji wzrokowo – ruchowej, percepcji słuchowej i wzrokowej- zajęcia logopedyczne w celu usprawnienia mowy- zajęcia socjoterapeutyczne w cele wzbudzania motywacji do dodatkowych ćwiczeń i uczenia radzenia sobie w sytuacjach trudnych, budowania więzi emocjonalnej z rówieśnikamiPostanowiłam zachęcać i angażować Anię do uczestnictwa (w miarę możliwości) w życiu społecznym (z naciskiem na kontakty z rówieśnikami) oraz objąć dziewczynkę szczególną opieką dydaktyczną i GENEZA I DYNAMIKA ZJAWISKAZ wywiadu z matką wynikało, że dziewczynka wychowuje się w rodzinie pełnej, ma starszego brata. Ciąża matki przebiegała normalnie, poród odbył się w terminie i bez powikłań. Dziecko rozwijało się prawidłowo, Ania ruchowo była dość sprawna i bez większych trudności wykonywała proste czynności dnia codziennego. Jednak dało się zauważyć u Ani brak temperamentu. Oboje rodzice mają wykształcenie zawodowe, warunki mieszkaniowe są dobre, dziewczynka ma swój pokój i sporo zabawek. Matka obecnie nie pracuje i zajmuje się domem i wychowywaniem dzieci. Ulubionym zajęciem Ani była zabawa lalkami, kolorowanie obrazków w malowankach, zabawa w kuchni. Chętnie słuchała piosenek. Bawiła się sama lub z bratem a czasami z rówieśnikami, którzy ją odwiedzali. W kontaktach z rodzicami, bratem i bliskimi rówieśnikami odzywała się, rozmawiała i nawiązywała słowne kontakty, ale miała zahamowany temperament. Ania nie absorbowała dużo czasu rodziców ponieważ bardzo lubiła bawić się sama. Jej mama w tym czasie poświęcała bardzo dużo czasu starszemu synowi, który miał trudności w szkole i musiała mu dużo pomagać. Mama Ani powiedziała mi, że ojciec Ani ma predyspozycje do reagowania niepokojem w kontaktach z innymi mamie, jakie konsekwencje niesie za sobą mutyzm wybiórczy zarówno w procesie edukacyjnym jak i emocjonalno – społecznym. Mama okazał się osobą szczerą w rozmowie i otwartą na oparciu o moje obserwacje zachowań Ani, jej prac wytwórczych oraz pracy z podręcznikiem mogłam stwierdzić, że Ania ma problemy w przygotowaniu do nauki pisania i czytania. W czasie zajęć przejawiała średnią aktywność a jej tempo pracy było bardzo wolne. Ania wymagała indywidualnej pomocy i dodatkowych objaśnień. Trudno było zbadać stopień rozwoju słuchu fonematycznego dziecka oraz znajomość wymaganych treści programowych, umiejętności matematycznych oraz logicznego myślenia. Sprawność grafomotoryczna i manualna dziecka była poniżej przeciętnej. Dziewczynka chociaż zachęcana przeze mnie i jej rówieśników nie brała udziału w zabawach z innymi dziećmi. Przyglądała im się z dystansu i bawiła się sama. Była to dość ewidentna i łatwa do zaobserwowania dysfunkcja dziecka. Poza tym podczas ćwiczeń gimnastycznych dało się zaobserwować opóźnione reakcje Ani na sygnał czy też nieskoordynowane ruchy podczas ćwiczeń i zabaw ruchowych. Także czynność samoobsługowa taka jak ubieranie się czy zapinanie sprawiał jej duże ZNACZENIE PROBLEMUMowa jest najbardziej efektywnym sposobem komunikowania się i ma ogromne znaczenie rozwoju dziecka oraz dla jego psychicznego i społecznego przystosowania się. Obok rodziny ważną rolę w kształtowaniu mowy odgrywa przedszkole, gdyż to właśnie tutaj istnieje świadomy program działania, stwarzane są sytuację do słuchania, wypowiadania się i badań wstępnych, czyli wywiadu i obserwacji wynikało, że być może Ania ma genetyczne predyspozycje do reagowania niepokojem w kontaktach z innymi jak jej tata lub istnienie zahamowanego temperamentu we wczesnym dzieciństwie było przyczyną wystąpienia mutyzmu wybiórczego. Pogłębiając swoją wiedzę nt. zagadnienia mutyzmu wybiórczego dowiedziałam się, że ma on swoje podłoże w mózgu, gdzie znajduje się ciało migdałowe odpowiedzialne za pojawianie się reakcji lękowej. Gdy do ciała migdałowego dociera sygnał o niebezpieczeństwie wyzwala szereg reakcji mających na celu ochronę przed zagrożeniem. W przypadku dzieci z mutyzmem sygnał taki pojawia się w sytuacjach towarzyskich jak przedszkole, spotkania z nieznanymi ludźmi. Pójście do przedszkola sprawia, że mutyzm wybiórczy staje się widoczny ponieważ się oczekiwania interakcji społecznych, mówienia, występowania na forum. Ania miała trudności w porozumiewaniu się i kontakty z rówieśnikami były dla niej bardzo że powyższy problem ma decydujący wpływ na dalsze funkcjonowanie w szkole i że brak pracy w tym zakresie może spowodować pogorszenie się problemu, nieuzyskanie dojrzałości szkolnej a w następstwie odroczenie od obowiązku szkolnego. Systematyczna, zaplanowana i konsekwentna praca (nauczyciel – rodzic) nad wieloma sferami rozwojowymi dziecka pozwoli na zniwelowanie problemu i może dać zamierzone PROGNOZANEGATYWNA- na podstawie moich doświadczeń i przeczytanej literatury stwierdziłam, że problem pogłębi się- nieleczony mutyzm wybiórczy może doprowadzić do depresji- dziecko może stracić motywację do nauki i wiary we własne możliwości- w przypadku zaniechania oddziaływań logopedycznych lub zajęć pomocy psychologiczno – pedagogicznej dziewczynka nie będzie porozumiewać się z nauczycielem i rówieśnikami- nie będzie akceptowana przez kolegów i koleżankiPOZYTYWNAJeśli zostaną podjęte środki zaradcze przez wychowawcę, logopedę i rodziców:- zostanie zlikwidowane zaburzenie- dziecko łatwiej będzie przyswajało wiedzę i będzie nawiązywała kontakty słowne z rówieśnikami- wzrośnie samoocena dziewczynki- dziecko uwierzy we własne możliwości- nastąpi rozwój sfer we wszystkich obszarachV. PROPOZYCJE ROZWIĄZAŃAby mój plan powiódł się, wyznaczyłam sobie następujące cele:- prowadzenie z dzieckiem ćwiczeń usprawniających motorykę narządów artykulacyjnych, ćwiczeń oddechowych oraz wywoływanie głosek- wspomaganie rozwoju dziecka we wszystkich jego sferach- doskonalenie percepcji słuchowej (ćwiczenia rytmiczne, zabawi instrumentami)- wsparcie emocjonalne we wszelkich działaniach dziecka- zapewnienie dziecku poczucia bezpieczeństwa oraz miłej i serdecznej atmosfery- usprawnienie spostrzegawczości wzrokowo – ruchowej- zachęcanie rodziców do współpracy- integrowanie z grupą rówieśniczą, rozwijanie umiejętności współpracy z rówieśnikamiAby zrealizować powyższe cele trzeba podjąć pewne działania w przedszkolu i w rodzinie. Większość tych działań podjęłam od początku pracy z dzieckiem. Dały one pozytywne następujące działania naprawcze:- nawiązałam dobry kontakt emocjonalny z dziewczynką- podjęłam współpracę z logopedą i Ania została objęta terapią logopedyczną na terenie przedszkola- włączyłam rodziców do współpracy- kontynuowałam współpracę z Poradnia Psychologiczno – Pedagogiczną w Turku- dostosowałam wymagania edukacyjne do możliwości dziecka- planowałam zadania w taki sposób aby osiągnąć choć minimalny sukces- doprowadzenie do tego, aby Ania była zaakceptowana przez rówieśników i prawidłowo funkcjonowała w grupie- prowadzenie działań rozwijających poczucie bezpieczeństwa i akceptacji:• angażowanie dziecka do działań praktycznych, w pracę na rzecz grupy aby poczuła się doceniana i pełnowartościowa• ustne pochwały za osiągnięcia wobec całej grupy• częste stosowanie pozytywnych motywacji• podnoszenie samooceny dziecka- poświęcenie dziecku więcej uwagi i czasu- częste kontakty i konsultacje z matką dziecka- kontynuowanie pracy z dzieckiem w domuPodjęłam także działania profilaktyczne:- rozmowa z dziećmi, uczulenie na to aby niewyśmiewani się z koleżanki- wzmacnianie wiary dziecka we własne możliwości- niewyręczanie Ani w czynnościach samoobsługowych takich jak ubieranie się- prowadzenie pracy indywidualnej z dzieckiem- wykonywanie ćwiczeń zalecanych przez logopedę- stała współpraca z matką dzieckaVI. WDRAŻANIE ODDZIAŁYWAŃPierwszym z moich oddziaływań było spotkanie z matką i uświadomienie jej znaczenia istniejącego problemu. Zachęciłam ją do współpracy ze mną i z logopedą w celu pomocy dziecku mającej na celu zlikwidowanie istniejącego problemu. Ustaliłam z mamą, że dziewczynka będzie objęta na terenie przedszkola nieodpłatną pomocą logopedyczną. Mama obiecała, że będzie sumiennie wykonywać z Anią zadane przez logopedę ćwiczenia. Na bieżąco konsultowałam się z logopedą w sprawie wykonywania ćwiczeń z Anią przeze mnie. Według zaleceń Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej wzmacniałam pozytywnie za najmniejsze próby mówienia, zachęcając swoją osobę do mówienia, stosowałam krótkie, konkretne komunikaty, zachęcałam ale nie wymuszałam mówienia, angażowałam w aktywność nie wymagając mówienia, starałam się zminimalizować lęk dziecka przed przedszkolem, zajęcia przerywałam krótkimi ćwiczeniami oddechowymi. Jedną z form współpracy z mamą Ani był jej udział w zajęciach otwartych. Dawało jej to możliwość obserwacji dziecka na tle grupy, poznanie moich metod pracy, postępów córki oraz zrozumienie jak ważny jest właściwy kontakt z rówieśnikami. Systematycznie zaczęłam prowadzić z Anią pracę indywidualną korygującą zaburzone funkcje. Opracowywałam konspekty zajęć oraz karty ćwiczeń do pracy z dzieckiem w domu. Wspólnie z mamą ustaliłam ujednolicenie działań w domu i zaleceń poradni stymulowałam ogólny rozwój psychoruchowy: rozwijanie sprawności manualnej, grafomotorycznej, usprawnienia pamięci słuchowej, usprawnienia koordynacji wzrokowo – ruchowej, percepcji wzrokowej oraz słuchowej. Prowadziłam z Anią ćwiczenia logopedyczne oraz zajęcia EFEKTY ODDZIAŁYWAŃSystematyczna, żmudna praca z Anią oraz prawidłowa współpraca z matką dziecka przyczyniła się do sukcesu podjętych działań. Ania najpierw zaczęła mówić szeptem, później pojawiły się prawidłowo artykułowane dźwięki mowy i wymawiane głośno wyrazy. Zostało zlikwidowane zaburzenie, co pozwoliło jej nawiązywać kontakty słowne z rówieśnikami. Ania uwierzyła we własne możliwości, wzrosła jej samoocena. Pomimo początkowych trudności w nawiązywaniu kontaktu werbalnego, nawiązywała kontakt emocjonalny. Dobrze czuła się w swojej grupie, z chęcią bawiła się z nimi, a one z kolei nie unikany jej. Nauczyła się również wytrwałości i cierpliwości w wykonywaniu zadań do końca, co dało jej wiarę we własne możliwości. Dostosowywanie wykonywanych zadań do możliwości dziecka, docenianie efektów, częste chwalenie motywowało ją do dłuższego skoncentrowania uwagi, większej staranności przy wykonywaniu zadań. Potrafiła już sama przygotować się do ćwiczeń gimnastycznych, ubierała się samodzielnie choć wykonywała te czynności dłużej niż rówieśnicy ale samodzielnie. Nastąpił zauważalny rozwój we wszystkich sferach rozwojowych dziecka. Znacznie poprawiła się sprawność manualna i grafomotoryczna dziecka, koordynacja wzrokowo – ruchowa, słuchowa oraz usprawnienie mowy. Dziewczynka ponownie została skierowana do poradni celem dla mnie sukcesem było orzeczenie z poradni, że Ania osiągnęła dojrzałość szkolną i jest zdolna do pojęcia nauki w kl. I – szej. Dużym osiągnięciem było mnie było nawiązanie konstruktywnej i systematycznej współpracy z mamą Ani, która chętnie stosowała się do moich wskazówek. Mama dziewczynki musi nadal pomagać Ani i pracować z nią systematycznie. Dziecko nadal musi być kontakcie z logopedą. Ale najważniejsze jest to, że przez wspólną pracę i współpracę udało nam się osiągnąć ogromny sukces jakim było zlikwidowanie problemu. Wkraczając w progi szkolne Ania posiadała wiadomości i umiejętności na poziomie swojego wieku. Zadowalająco radzi sobie obecnie z nauką w szkole.

Twoje dziecko nie mówi w przedszkolu lub w szkole, mimo że w domu zachowuje się swobodnie? Przyczyną wcale nie musi być nieśmiałość. Mutyzm wybiórczy to rzadkie zaburzenie zdolności mowy, a jego rozpoznanie poprzedza zazwyczaj wędrówka po wielu specjalistach. Dotyka ono głównie najmłodszych, ale i dorosłych. Niewiedza o istnieniu schorzenia opóźnia rozpoznanie nawet o kilka lat. Brak szybkiego leczenia niesie ryzyko poważnych powikłań w rozwoju dziecka. Pierwsze objawy choroby mają miejsce w dzieciństwie. Najmłodsi dotknięci przypadłością nie mówią w specyficznych sytuacjach jak np. w przedszkolu, w szkole, wśród nauczycieli lub innych dzieci. W domu dla odmiany potrafią swobodnie rozmawiać i nie wykazywać żadnych zaburzeń mowy. Dzieci z mutyzmem wybiórczym mają często charakterystyczną postawę ciała. Trzymają pochyloną głowę, ramiona zgięte do przodu, wyprostowany kręgosłup i napięte mięśnie. Trudno o dostrzeżenie jakichkolwiek emocji na twarzy. Dziecko nie podtrzymuje kontaktu wzrokowego, jednocześnie obserwuje otoczenie. W zachowaniu dominuje bierność i wycofanie się z relacji społecznych. Aktywność ruchowa poza domem rodzinnym jest znikoma. Pierwszego opisu schorzenia podjął się w 1877 r. Adolf Kussmaul – niemiecki lekarz, natomiast termin „mutyzm wybiórczy” zapoczątkował psychiatra – Moritz Tramer. Podkreślił tym samym mechanizm choroby, czyli nieintencjonalną selekcję sytuacji, w których jest się zdolnym do mówienia, a w których już nie. Wśród zagranicznych blogerów można znaleźć ciekawe refleksje i wspomnienia osób, które otarły się o chorobę w przeszłości lub cierpią na nią do dziś. – „Od małego miałam wrażenie, że mój mózg ma dokładnie zakodowane i posegregowane sytuacje, w których mogę mówić, a w których nie. Potrafiłam swobodnie rozmawiać z przyjaciółką i nie być w stanie rozmawiać z przyprowadzonymi przez nią nowymi koleżankami. To nie było celowe, tylko mimowolne. Do tego nie mogłam dać się ponieść spontaniczności z obawy przed zbyt dużą liczbą zaczepek znajomych, które ujawnią moją chorobę.” – wspomina czterdziestokilkuletnia autorka zagranicznego bloga „Diary of Selective Mute”, która do dziś odczuwa skutki schorzenia. Kryteria diagnostyczne mutyzmu Schorzenie kwalifikuje się do Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-11. opracowanej przez WHO oraz do DSM V – klasyfikacji zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego. Przyczyny mutyzmu wybiórczego mogą być wielorakie. Na chwilę obecną chorobie nie przypisano jednej i konkretnej etiologii. Naukowcy poszukujący źródeł schorzenia stworzyli kilka teorii. Według jednej z nich za rozwój mutyzmu odpowiada interakcja czynników biologicznych i środowiskowych oraz indywidualnych predyspozycji (Viana, Beidel, Rabian, 2009). Przyczyny biologiczne to organiczne uszkodzenie mózgu, najczęściej okołoporodowe, opóźniony, dysharmonijny rozwój psychoruchowy, zaburzenia rozwoju mowy. Ryzyko schorzenia wzrasta, gdy z predyspozycjami biologicznymi współistnieje w trakcie kształtowania mowy szczególna podatność na zranienia psychiczne (Namysłowska, Badura-Madej, de Barbaro, Bartnik, Beiser, 2012). Istotną rolę mogą też odgrywać predyspozycje genetyczne. Niektóre badania potwierdziły występowanie u rodziców chorych dzieci zaburzeń lękowych (Viana, Beidel, Rabian, 2009, Black, Uhde, 1995). Ciekawe wyniki uzyskali Vian, Beideel i Rabian (2009), wskazujące na wychowanie w rodzinie dwujęzycznej i imigrację jako sytuacje zwiększające ryzyko rozwoju mutyzmu wybiórczego. Ten kierunek wymaga jednak przeprowadzenia dalszych badań. Statystycznie choroba dotyka najczęściej dzieci w wieku 3-6 lat. Niestety od pojawienia się pierwszych objawów do wizyty u specjalisty mija często kilka lat, ponieważ rodzice dziecka nie są świadomi, że schorzenie istnieje. Kryteria diagnostyczne są regulowane przez klasyfikacje ICD-11. oraz DSM V. Zgodnie z ich wytycznymi diagnozę mutyzmu wybiórczego można postawić, gdy: Pacjent nie mówi w specyficznych sytuacjach, w których mówienie jest od dziecka oczekiwane (np. w szkole), pomimo odzywania się w innych trwa dłużej niż 4 alternatywne rozpoznania, jak: schizofrenia, mutyzm przejściowy jako skutek lęku separacyjnego u małych dzieci oraz zaburzenia ze spektrum pogarsza osiągnięcia szkolne i znajomości języka mówionego nie jest przyczyną zachowania. Pierwsze kroki w celu uzyskania diagnozy to wizyta w poradni psychologiczno-pedagogicznej (PPP) lub innej poradni, w której przyjmuje psycholog. Często do poradni kieruje dziecko szkoła / przedszkole. Zdarza się, że pierwsze konsultacje psycholog wykonuje na terenie placówki oświatowej. W poradni wykonuje się wstępne badanie psycho-pedagogiczne. Uzyskane wyniki dostarczają istotnej informacji dla psychiatry w dalszych etapach diagnostyki. Jeśli jednak czas oczekiwania na spotkanie w poradni jest zbyt długi, a dostęp do badań wstępnych jest utrudniony, to można udać się od razu do psychiatry. Przeprowadza on z rodzicem wywiad nt. etapów rozwoju dziecka i zaobserwowanych trudności. Dodatkowo na wizycie ocenia się również reakcję dziecka na obcą osobę. Dodatkowe informacje ważne dla psychiatry w postawieniu diagnozy to: opinia ze szkoły/ przedszkola/ zajęć dodatkowych (jeśli dziecko na takie uczęszcza)ew. opinie psychologa, logopedy, pedagoga,nagrania luźnej zabawy (aby pokazać sytuację w której dziecko mówi swobodnie, choć czasem udaje się psychiatrze to zaobserwować np. w poczekalni) Po wystawieniu diagnozy rodzicowi i dziecku przysługują następujące zaświadczenia: zaświadczenie lekarskie o stanie zdrowia dla celów zespołu orzekającego dla PPP (najczęściej do pobrania na stronie poradni), z zaznaczoną potrzebą:– o wczesnym wspomaganiu rozwoju dla dzieci przedszkolnych (niezbędne bywa napisanie przez psychiatrę informacji – o tym, że dziecko jest niepełnosprawne),– o potrzebie kształcenia specjalnego ze względu na zagrożenie niedostosowaniem społecznym dla dzieci szkolnych (aby zmniejszyć wątpliwości poradni co do zasadności przyznania w/w kształcenia warto poprosić lekarza o zamieszczenie informacji o zaburzeniach lękowych, nie tylko użycie w diagnozie słów „mutyzm wybiórczy”)zaświadczenie lekarskie o stanie zdrowia dla potrzeb zespołu orzekającego niepełnosprawność – do pobrania na stronach miejskich zespołów do spraw orzekania o niepełnosprawności. Leczenie Chory dotknięty mutyzmem wybiórczym powinien być leczony zarówno przez psychiatrę, jak i psychologa. Brak interwencji to ryzyko powikłań i zaburzeń w rozwoju oraz w życiu społecznym. Postępujący mutyzm skutkuje rozwojem depresji u dziecka, tikami, zaburzeniami jedzenia, mimowolnym moczeniem i zaburzeniami lękowymi, opóźnionym nabywaniem kompetencji językowych. Choroba obniża jakość relacji społecznych i kontaktów towarzyskich. Nadzieję dla chorych i ich rodzin niosą statystyki. Objawy ustają u około 30% dzieci jeszcze w szkole podstawowej. Rokowanie jest tym lepsze, im młodsze było dziecko w momencie pierwszych objawów i im krótszy był czas pomiędzy ich trwaniem a rozpoczęciem terapii. Bardzo ważnym warunkiem powodzenia leczenia jest sytuacja rodzinna dziecka i środowisko jego wychowania. Dysfunkcyjni rodzice, niewspółpracujący ze specjalistami w znaczny sposób hamują skuteczność pracy terapeutów. Źródła: Mutyzm wybiórczy u dzieci – Czasopismo Psychologia w praktyce | portal psychologiczny dla psychologów oraz psychoterapeutów Mutyzm wybiórczy | diagnoza i skuteczna terapia | Diary of a Selective Mute – My experiences living with selective mutism and social anxiety. (

Skuteczne metody i techniki pracy z mutyzmem wybiórczym zakładają, że terapia tego zaburzeniem musi odbywać się w miejscu występowania lęku, czyli wszędzie tam, gdzie dziecko nie mówi. Najskuteczniejsza strategia w podejściu do zaburzeń lękowych Badania przeprowadzone przez National Institute of Mental Health wykazały, że zaburzenia lękowe są najczęstszym problemem zdrowia psychicznego (Bourne 2011). Fobie i problemy lękowe od zawsze były przedmiotem badań specjalistów z dziedziny psychiatrii i psychologii. Mimo iż od lat wiadomo, że najskuteczniejszą formą terapii zaburzeń lękowych jest terapia poznawczo-behawioralna, cały czas opracowywane są nowe metody terapii zaburzeń lękowych u dzieci i młodzieży w tym nurcie (Creswell, Willetts 2014). Naukowcy i praktycy poszukują różnych metod łagodzenia lęku. W ciągu ostatnich kilku lat dokonał się znaczący postęp w podejściu do mutyzmu wybiórczego. Dzięki pracy Maggie Johnson i Alison Wintgens (2018) wiemy, że najkorzystniejszą formą pomocy osobom dotkniętym mutyzmem wybiórczym jest metoda małych kroków. Metoda ta została opracowana głównie na podstawie technik behawioralnych, ale korzysta również z technik poznawczych. Z uwagi na częste współwystępowanie innych problemów u dzieci z MW autorki mówią np. o wpływie negatywnych myśli na samopoczucie, konieczności relaksacji czy pozytywnej wizualizacji. Techniki małych kroków mają potwierdzoną 96-procentową skuteczność (Johnson, Wintgens 2001, 2015 za: Johnson, Wintgens 2018). Skuteczne metody i techniki pracy z mutyzmem wybiórczym zakładają, że terapia tego zaburzenia musi odbywać się w miejscu występowania lęku, czyli wszędzie tam, gdzie dziecko nie mówi, np. w szkole, przedszkolu, na placu zabaw czy sklepie. W pracy z MW nie będzie więc skuteczna sama terapia indywidualna czy zwykła terapia logopedyczna. Zazwyczaj nie są również sprzyjające formy terapii grupowej, ponieważ dziecko z MW zwykle nie będzie w stanie się na niej odzywać. Niestety, na skutek ciągłego braku wiedzy często dzieciom z MW zalecane są Metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne, psychologiczna terapia indywidualna w gabinecie, trening umiejętności społecznych (TUS), socjoterapia, grupowe zajęcia terapeutyczne dla dzieci nieśmiałych, wyjazdy terapeutyczne, terapia EEG Biofeedback, terapia SI, indywidualna terapia logopedyczna, pedagogiczna i wiele innych. Nie są to metody przeznaczone stricte do pracy w pokonywaniu mutyzmu wybiórczego. Powyższe formy terapii mogą być stosowane u dzieci z MW tylko, jeśli dziecko mówi już swobodnie lub przejawia inne poważne problemy wynikające z innych zaburzeń. Każdy rodzaj terapii zaburzeń dodatkowych powinien uwzględniać u dziecka występujący mutyzm wybiórczy, a zajęcia muszą zostać zorganizowane tak, aby nie pogłębiać lęku przed mówieniem. Każde podjęcie terapii innej niż metoda małych kroków u dziecka z MW musi być poprzedzone metodą sliding-in lub modelowaniem z terapeutą (Pałac-Nożewska 2020).POLECAMY Etapy swobodnego mówienia Wszystkie działanie terapeutyczne muszą uwzględniać etap komunikacyjny, na którym znajduje się dziecko, a także obciążenie komunikacyjne (Johnson i Wintegns 2016, 2018, s. 103, 129). Skuteczne metody pracy nad mutyzmem wybiórczym 1. Edukacja Edukacja jest pierwszym, podstawowym i niezbędnym krokiem w terapii mutyzmu wybiórczego. Chcąc skutecznie pomagać, trzeba najpierw zdobyć rzetelną wiedzę. Edukacja musi obejmować przede wszystkim rodziców, nauczycieli i specjalistów zajmujących się dzieckiem. Dobrze jest jednak, gdy wiedzę na temat MW mogą zdobyć wszystkie osoby z otoczenia dziecka. Bez zrozumienia istoty MW pomoc może okazać się bezskuteczna. Zdobywanie wiedzy powinno odbywać się w kilku formach: studiowaniu fachowej literatury, np. książki Mutyzm wybiórczy kompendium wiedzy M. Johnson i A. Wintgens, uczestniczeniu w szkoleniach i webinarach, grupach wsparcia na portalach społecznościowych, np.: „Fundacja mutyzm wybiórczy reaktywacja”, oraz specjalnych grupach wsparcia w poradniach, dedykowanych konkretnie rodzicom, nauczycielom i koordynatorom dzieci z mutyzmem wybiórczym. Warto obejrzeć film dokumentalny brytyjskiej produkcji BBC z 2009 r. „Moje dziecko nie mówi” lub „Milczące dzieci. Podejścia do mutyzmu wybiórczego”, udostępniony przez stowarzyszenie SMIRA. Dodatkowo rodzice powinni również zdobywać wiedzę na temat budowania poczucia własnej wartości dziecka. Rolą nauczycieli zaś jest przeprowadzenie z dziećmi tzw. pogadanki, przedstawiając problem dziecka. Taka rozmowa musi być jednak dostosowana do wieku grupy (klasy) i być zgodna z aktualnie szerzoną wiedzą. Czasami warto przygotować ulotki, karty, listy lub wizytówki informacyjne na temat samego zaburzenia lub (i) z informacjami na temat dziecka. 2. Przygotowanie otoczenia Przygotowanie otoczenia polega przede wszystkim na obniżeniu lęku dziecka oraz usunięciu czynników podtrzymujących. Obniżenie lęku dziecka powinno odbyć się do takiego poziomu, nad którym można zapanować. Ponadto zaopatrzenie personelu przedszkola lub szkoły w wiedzę pozwoli na szybkie wychwycenie zachowań, które podtrzymują mutyzm wybiórczy. Niestety, często wystarczy jedna osoba, która może zniweczyć postępowania terapeutyczne. Lęk dziecka należy również obniżyć, zdejmując presję na mówienie. Warto zapewnić dziecko, że nie musi się do nas odzywać, może mówić, kiedy będzie na to gotowe. Początkowo nie zaleca się nawet zadawania pytań dziecku, a w miarę upływu czasu należy je zadawać zgodnie z obciążeniem komunikacyjnym i etapem swobodnego mówienia. Takie postępowanie jest konieczne, szczególnie na forum grupy, gdzie dziecko jest wystawione na największą ekspozycję społeczną. Najważniejsze jest głośne i przyjazne komentowanie zachowań dziecka, np.: „widzę pięknego dinozaura, ciekawe, jaki to gatunek”. Ważne, aby stworzyć mu okazję do mówienia, nie wywierając na nie nacisku. Istotne jest również przygotowanie wcześniej dziecka, aby mogło zwiedzić placówkę, sale, toalety, plac zabaw lub inne pomieszczenia. Dziecko z MW należy również uprzedzać o wszystkich wydarzeniach i wyjaśniać mu, co będzie się działo. W obniżaniu lęku istotne są również poczucie humoru i dobra zabawa, która niekoniecznie wymaga mówienia. W przygotowaniu otoczenia pomocne będą różne gry i zabawki związane z zainteresowaniami dziecka. Czasami konieczne może się okazać również odwiedzenie dziecka w domu. 3. Mowa motywująca Mowa motywująca, czyli inaczej rozmowa z dzieckiem na temat lęku przed mówieniem, jest kolejnym krokiem w terapii MW. Taką rozmowę powinni przeprowadzić rodzic, koordynator, wychowawca oraz każdy specjalista zajmujący się dzieckiem. Rozmowa może być także przeprowadzona na różnych etapach funkcjonowania dziecka i w zależności od aktualnych potrzeb. W rozmowie z małymi dziećmi można wykorzystać książki, opowiadania i historyjki poświęcone tematyce MW lub lęku. Polecaną przeze mnie listę publikacji można znaleźć w grupie wsparcia MWR. Z małym dzieckiem można posłużyć się obrazkami z emocjami lub rysunkami pokazującymi stan emocjonalny i reakcje organizmu, kiedy czujemy się zrelaksowani, a kiedy odczuwamy lęk. Małym dzieciom zamiast mówić o mutyzmie wybiórczym można wyjaśnić temat, używając sformułowania „pan strach” lub „strach przed mówieniem”. Ze starszym dzieckiem można wykorzystać projekcję filmu dokumentalnego, zrobić z nim mapę mowy w formie rysunkowej lub tradycyjnej, a także pokazać „mapkę dzieci z MW” dostępną na Google Maps. Warto również omówić z nimi biologiczne uwarunkowania zaburzeń lękowych. U dzieci nastoletnich można posługiwać się terminami „mutyzm wybiórczy”, „fobia”, „lęk przed mówieniem”. W rozmowie z dzieckiem warto podawać przykłady innych lęków, z jakimi zmagają się ludzie. 4. Wygaszanie bodźca lękowego Metoda wygaszania bodźca lękowego jest bardzo częstą formą radzenia sobie z różnymi rodzajami fobii i ma swoje źródło w terapii behawioralnej. Metoda wygaszania bodźca lękowego polega na powolnym wystawianiu dziecka na bodziec lękotwó... Artykuł jest dostępny w całości tylko dla zalogowanych użytkowników. Jak uzyskać dostęp? Wystarczy, że założysz bezpłatne konto lub zalogujesz się. Czeka na Ciebie pakiet inspirujących materiałow pokazowych. Załóż bezpłatne konto Zaloguj się

Nowy rok szkolny, nowe wyzwania, nowa klasa (grupa w przedszkolu) – zbiór różnych osobowości, które muszą nauczyć się ze sobą i ze swoim wychowawcą współpracować, żeby proces edukacyjny przebiegał pomyślnie. Mija wrzesień, nawiązują się pierwsze przyjaźnie, dzieci coraz lepiej funkcjonują, są głośne, aktywne, z ochotą opowiadają o swoich zainteresowaniach. Z wyjątkiem jednego… Dlaczego nie odpowiada na pytania, nie bierze udziału w zabawach, trzyma się z boku, jakby chciało być niewidzialne? Wraz z kolejnymi tygodniami staje się coraz bardziej „nieobecne”… Co mu jest? Specyficzne trudności ucznia Mutyzm wybiórczy to zaburzenie o podłożu lękowym. Charakteryzuje się tym, że osoba nim dotknięta, pomimo pełnej zdolności werbalnego porozumiewania się, nie jest w stanie odezwać się (choć bardzo tego pragnie) w pewnych okolicznościach (najczęściej w szkole/przedszkolu przy zachowaniu swobodnej komunikacji w środowisku, w którym czuje się bezpiecznie – takim, jak dom rodzinny). Nie jest to jej zła wola, a mechanizm radzenia sobie z silnym stresem, który odczuwa w danej sytuacji społecznej. Należy pamiętać, że nie ma dwóch takich samych osób z mutyzmem wybiórczym, istnieje jednak pewien charakterystyczny zespół zachowań, których zaobserwowanie może nas skłonić do podejrzenia, że mamy do czynienia właśnie z tym zaburzeniem. To jest nie tylko brak mowy, ale także postawa ciała („zamrożenie”), niemożność spożycia posiłku, skorzystania z toalety, założenia stroju na lekcję wychowania fizycznego. Co ważne, mutyzmu wybiórczego nie da się utożsamić z nieśmiałością. Nieśmiałego dziecka nie „paraliżuje” lęk przed odezwaniem się. Bardzo ważne jest zrozumienie, że pozostawienie dziecka z mutyzmem wybiórczym samemu sobie, czekanie aż wyrośnie, niesie za sobą poważne konsekwencje, takie jak depresja, fobia społeczna, trudności edukacyjne, kłopoty ze znalezieniem pracy w dorosłym życiu. Podjęcie wczesnej interwencji jest kluczowe, aby dziecko mogło funkcjonować jak jego rówieśnicy. Nasza właściwa postawa: eliminacja czynników podtrzymujących, przyjazne komentowanie bez presji na mówienie, nie pomijanie dziecka, a włączanie go w klasowe życie (początkowo w czynności niewymagające komunikacji werbalnej) sprawia, że czuje się ono w naszym towarzystwie na tyle bezpiecznie, że zaczyna mówić bez lęku. Organizacja terapii dla dziecka nie jest skomplikowana, wymaga z naszej strony odrobiny zaangażowania, świadomości, co pomaga, chęci pogłębienia wiedzy odpowiednią lekturą. W tej chwili na polskim rynku wydawniczym są już pozycje warte uwagi, na czele z „Mutyzm wybiórczy. Kompendium Wiedzy” autorstwa Maggie Johnson i Alison Wintgens, wybitnych specjalistek z kilkudziesięcioletnim doświadczeniem w terapii mutyzmu wybiórczego. Rola nauczyciela w diagnozie Jeśli nauczyciel podejrzewa, że dziecko może mieć mutyzm wybiórczy, warto podzielić się swoim spostrzeżeniem z rodzicami, zaprosić na obserwację psychologa (zatrudnionego w placówce lub rejonowej poradni psychologiczno-pedagogicznej). Wielu rodziców może być zaskoczonych, że ich dziecko nie mówi w przedszkolu/szkole, ponieważ w domu funkcjonuje zupełnie inaczej. Dlatego pomocne może okazać się wypełnienie arkuszy obserwacji (można skorzystać z arkusza dostępnego na stronie Stowarzyszenia „Polskie Towarzystwo Mutyzmu wybiórczego” – pobierz tutaj). Rodzicom należy zasugerować przeprowadzenie badania w poradni psychologiczno-pedagogicznej, która po potwierdzeniu podejrzeń, skieruje dziecko na diagnozę do psychiatry. Na podstawie dokumentacji lekarskiej rodzice mogą ubiegać się w poradni o wczesne wspomaganie rozwoju dziecka (jeśli dziecko uczęszcza do przedszkola) bądź orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego ze względu na zagrożenie niedostosowaniem społecznym (gdy dziecko jest w szkole). Innym dokumentem umożliwiającym zorganizowanie pomocy będzie opinia o potrzebie objęcia dziecka pomocą psychologiczno-pedagogiczną. Organizacja pomocy na terenie przedszkola i szkoły Przed rozpoczęciem terapii na terenie placówki, warto zorganizować spotkanie z całą kadrą, aby przekazać wszystkim pracownikom wskazówki, co do postępowania z dzieckiem dotkniętym zaburzeniem mutyzmu wybiórczego. Niezwykle istotna jest współpraca z rodzicami i przekazywanie sobie na bieżąco informacji o postępach (rodzice pracują równolegle nad mutyzmem wybiórczym dziecka poza przedszkolem/szkołą), monitorowanie planu terapeutycznego i wprowadzanie w razie potrzeby stosownych modyfikacji. Koordynatorem działań na linii przedszkole/szkoła – dom może zostać pracujący w placówce logopeda, pedagog czy psycholog. Oddziaływanie dzielimy na formalne i nieformalne. Jeśli mutyzm wybiórczy zdiagnozowany jest dość szybko (gdy dziecko jest jeszcze w przedszkolu) w wielu przypadkach wystarczy usunięcie czynników podtrzymujących, do najczęstszych należy skupianie uwagi na niemówieniu dziecka (np. poprzez zadanie pytania „Czy dziś się do mnie odezwiesz?”. Tego typu komunikaty trzeba zastąpić przyjaznym komentowaniem, np. „Będziemy się dziś świetnie bawić”). Częstym zachowaniem, które również nie jest pomocne, jest usilne wpatrywanie się w dziecko w oczekiwaniu na odpowiedź. Uczeń musi otrzymać od nas sygnał, że zgadzamy się na to, że odezwie się, gdy będzie gotowy, a do tego czasu akceptujemy jego niewerbalne formy wypowiedzi. Gdy pracujemy z dzieckiem formalnie (techniki formalne stosujemy częściej u starszych dzieci, mniej więcej od 6. r. ż.), musimy zacząć od przekazania mu informacji, w jakim celu będziemy się spotykać, gdzie i jak często (skuteczne są 15 minutowe sesje minimum 3 razy w tygodniu). W sposób zaplanowany i uzgodniony z dzieckiem w czasie odbywania sesji poszerzamy krąg rozmówców. Mity dotyczące mutyzmu wybiórczego W dostępnym w Internecie wykładzie Selective Mutism: Giving Kids a Voice with Dr. Annie Simpson, prelegentka rozprawia się z mitami, które obrosły wokół zaburzenia. Zwraca uwagę, na to, że błędem jest przekonanie, iż to tylko nieśmiałość, a dziecko z tego wyrośnie, że osoba z mutyzmem wybiórczym jest krnąbrną i manipuluje (ona nie robi nikomu na złość, po prostu boi się odezwać) czy też, że mutyzm wybiórczy jest zaburzeniem językowym (choć zdarzają się przypadki wad wymowy u osób cierpiących na mutyzm wybiórczy). Łatwo ulec pokusie wyjaśniania przyczyn mutyzmu wybiórczego w rodzinie, ale doszukiwanie się ich w traumatycznych przeżyciach jest pozbawione sensu, ponieważ mutyzm traumatyczny jest odrębnym zaburzeniem. Apel do nauczyciela Uczeń z mutyzmem wybiórczym potrzebuje wsparcia, aby w pełni korzystać z tego, co oferuje edukacja w gronie rówieśników. Sam może nie być w stanie nawiązać relacji z kolegami. Co więcej, jeśli jego trudności komunikacyjne nie będą akceptowane w klasie, może stać się celem drwin, stąd tak ważne jest zachowanie czujności i eliminowanie przemocy. Wiele cennych wskazówek można odnaleźć w książce “The Ideal Classroom Setting for the Selectively Mute Child” Dr. Elisy Shipon-Blum oraz “Supporting Quiet Children” Maggie Johnson i Michaela Jonesa. Miesiąc świadomości Październik jest miesiącem świadomości mutyzmu wybiórczego. Co roku w październiku Stowarzyszenie „Polskie Towarzystwo Mutyzmu Wybiórczego” intensyfikuje działania mające na celu wzrost wiedzy o zaburzeniu wśród społeczeństwa. W 2019 roku jedną z naszych akcji jest „Klasa z empatią”. Chcemy zaprosić szkoły i przedszkola (klasy 0 z oddziałów przedszkolnych oraz klasy 1-8 ze szkół podstawowych) do wspólnego z nami zastanowienia się nad lękami, które towarzyszą nam w codziennym życiu, nad tym, jak ważne jest, abyśmy sobie pomagali, traktowali się nawzajem z empatią, przeciwdziałali wykluczeniu. Osoba z mutyzmem wybiórczym, mimo że może się do nas nie odezwać, słyszy i rozumie, co my mówimy do niej. Empatia w przypadku dzieci z mutyzmem wybiórczym jest podstawą terapii. Terapia powinna odbywać się w miejscu występowania u dziecka trudności z mówieniem, czyli najczęściej w przedszkolu/szkole z równoczesnym działaniem rodziny w terenie. Uważność, współodczuwanie, angażowanie otwierają dziecko z mutyzmem wybiórczym. Akcja „Klasa z empatią” będzie trwała do końca 2019 roku. Można do niej przystąpić w dowolnym momencie, ważne aby do wykonać przewidziane w regulaminie zadania i przesłać do stowarzyszenia sprawozdanie. Stowarzyszenie po zatwierdzeniu sprawozdania prześle uczestnikom akcji drogą mailową certyfikat „Klasa z empatią”. Zadania nie są trudne i nie zajmą dużo czasu. Szczegółowy opis zadań wraz z regulaminem można przeczytać tutaj. Praca nad pokonaniem mutyzmu wybiórczego przy dobrej współpracy między specjalistami, nauczycielami, rodzicami i uczniem, podjęta stosunkowo wcześnie, przynosi szybkie efekty i mnóstwo radości. Więcej informacji na temat akcji „Klasa z empatią”, jak i samego zaburzenia, diagnozy, sposobów interwencji, możliwej do uzyskania pomocy dostępnych jest na stronie internetowej prowadzonej przez stowarzyszenie: oraz na fanpage’u i grupie wsparcia na Facebooku, a także kanale YouTube. Paulina Apolinarska-Bonifaczuk Koordynator akcji „Klasa z empatią”, mama dziecka, które – jak wszystko wskazuje – pokonało mutyzm wybiórczy, członek stowarzyszenia „Polskie Towarzystwo Mutyzmu Wybiórczego”. Stowarzyszenie to jest organizacją non profit, powstało w 2016 roku z inicjatywy rodziców. Jego głównym celem jest szerzenie świadomości społecznej na temat zaburzenia oraz promowanie metody małych kroków, którą z powodzeniem stosują w terapii dzieci.

No powiedz coś! No mów! Odezwij się! Pani się ciebie coś pyta! No nie wstydź się! Wiele dzieci słyszy takie upomnienia. Część z nich reaguje tak, jak byśmy chcieli. Część idzie w zaparte. A część mimo szczerych chęci nie jest po prostu w stanie wydusić z siebie nawet kilku słów. Rodzicowi ciężko jest zrozumieć, czemu tak się dzieje. Czemu dziecko, któremu w domu buzia się nie zamyka, nie potrafi powiedzieć prostego „tak” lub „nie” przy kimś obcym? Czemu dziecko, które na każde słowo rodzica ma trzydzieści słów od siebie, nawet nie otwiera buzi w przedszkolu? Czemu dziecko, które na podwórku jest odważne i wesołe, w szkole prosi koleżankę, żeby za nie odpowiadała nauczycielowi? Odpowiedzi mogą być różne, tak jak różne są dzieci i ich potrzeby. Ale jeśli zetknąłeś się z takim problemem bardzo prawdopodobne, że u jego podstaw leży mutyzm wybiórczy. Mutyzm wybiórczy – co to jest? „Mutyzm wybiórczy, zwany również selektywnym (…) jest zaburzeniem lękowym polegającym na wybiórczości mówienia, przez co rozumie się, że dziecko mówi w pewnych sytuacjach, a milczy w innych. Najczęściej zaburzenie to rozwija się we wczesnym dzieciństwie, między trzecim a piątym rokiem życia.” To definicja mutyzmu wybiórczego z książki wydanej niedawno przez wydawnictwo Impuls – „Mutyzm wybiórczy. Skuteczne metody terapii.” Jest to bardzo ciekawa, choć dość specjalistyczna publikacja, która podaje zarówno przyczyny, objawy jak i metody terapii pomagające dzieciom z mutyzmem wybiórczym odzyskać głos w sytuacjach stresowych. Warto żeby zainteresowali się nią rodzicie, którzy podejrzewają, że ich dziecko może mieć taki problem. Ale warto też, może nawet bardziej niż w przypadku rodziców, warto żeby tą publikacją zainteresowali się nauczyciele przedszkolni i wczesnoszkolni. To właśnie oni są w stanie wykryć to zaburzenie, ze względu na to, że a) przedszkole i szkoła mogą być tym stresującym czynnikiem, który wywołuje mutyzm wybiórczy, więc to tam ujawni się on często po raz pierwszy b) wcześnie zdiagnozowany i poddany terapii mutyzm wybiórczy można pokonać c) niezauważony na pierwszych etapach edukacji, umacnia się i utrudnia dzieciom zarówno edukację na wyższych poziomach, jak i normalne społeczne funkcjonowanie. Objawy mutyzmu wybiórczego Na szczęście objawy mutyzmu selektywnego, jeśli się o nich wie, nie są zbyt trudne do rozpoznania. Łatwo więc je wyłapać i skierować dziecko do odpowiedniego terapeuty. A znając reguły dotyczące terapii i samego zaburzenia, można we współpracy z terapeutą wspierać dziecko tam gdzie tego najbardziej potrzebuje – czyli najczęściej w przedszkolu i szkole. Jak zatem rozpoznać, czy dziecku potrzebna jest dokładniejsza diagnoza w tym kierunku? „Jakie zachowania u dziecka w przedszkolu mogą sugerować występowanie mutyzmu wybiórczego? By to ustalić, nauczyciel przedszkola powinien odpowiedzieć sobie na poniższe pytania: Czy dziecko rozmawia z rówieśnikami w przedszkolu? Czy dziecko rozmawia z nauczycielami i innym personelem przedszkolnym? Czy dziecko aktywnie werbalnie uczestniczy w zabawach i zajęciach przedszkolnych? Czy dziecko mówi chóralnie z grupą wiersze i śpiewa piosenki? Czy dziecko spożywa posiłki czy korzysta z toalety? Jeśli na większość z tych pytań odpowiedź brzmi „nie”, „czasem”, „mówi tylko szeptem” i jednocześnie wiadomo, że dziecko normalnie rozmawia z rodzicami w domu, to istnieje prawdopodobieństwo występowania u niego mutyzmu wybiórczego. W takim przypadku należy przekazać spostrzeżenia rodzicom i specjalistom (psycholog, logopeda) pracującym w przedszkolu. Następnie trzeba wdrożyć odpowiednie postępowanie wobec dziecka i ewentualnie rozpocząć proces diagnostyczny.” („Mutyzm wybiórczy. Skuteczne metody terapii.”) Naprawdę nie warto bagatelizować sprawy, zwalać wszystkiego na nieśmiałość, czy zarzucać dziecku, że jest niegrzeczne. Mutyzm wybiórczy może przybierać różne formy – czasami dziecko poza domem nie rozmawia wcale, czasem mówi bardzo cicho, albo tylko z wybranymi osobami. Ale niezależnie od stopnia nasilenia dzieci z mutyzmem wybiórczym napotykają na swojej drodze wiele trudności, które nawarstwiając się mogą doprowadzić do jeszcze poważniejszych zaburzeń. Autorki książki jednak pocieszają, że wcześnie wykryty jest stosunkowo łatwy w leczeniu, a prawidłowa terapia i szybka diagnoza pozwalają szybko całkowicie pozbyć się problemu. A Wy – słyszeliście kiedyś o tym zaburzeniu? Mieliście kiedyś do czynienia z osobami dotkniętymi mutyzmem wybiórczym? Pamiętaj, że ja w ten artykuł włożyłam czas i pracę. Jeśli więc Ci się podoba i uważasz, że może się przydać komuś ze swoich znajomych – udostępnij go dalej. Takie udostępnienia i komentarze, to dla mnie znak, że moja praca nie idzie na marne. A jeśli jesteś na blogu po raz pierwszy – serdecznie zapraszam do zapoznania się z zakładką„Od czego zacząć czytanie bloga?”

Mutyzm – jak pomóc dziecku z mutyzmem ? Mutyzm jest zaburzeniem komunikacji, objawiającym się częściową (sytuacyjną) lub całkowitą blokadą ekspresji językowej. To, że dziecko milczy, nie wynika z jego oporu czy manipulacji, natomiast z przeżywanego przez niego lęku. Dziecko z mutyzmem, pomimo posiadania umiejętności posługiwania się językiem i rozumienia wypowiedzi słownych, nie komunikuje się werbalnie z otoczeniem. W zależności od typu mutyzmu blokada objawia się w określonych sytuacjach lub miejscach, a także przez określony okres – jedne dzieci nie komunikują się z otoczeniem okresowo, u innych taki stan jest długotrwały. Jak pomóc dziecku z mutyzmem? Spis treściPrzyczyny mutyzmuMutyzm wybiórczy i całkowityJak postępować z dzieckiem z mutyzmem?Techniki wspierające dziecko z mutyzmem w przedszkolu M jak mama: Jak wspierać rozwój mowy dziecka? Przyczyny mutyzmu Opisując przyczyny mutyzmu należy odnieść się do typów mutyzmu – rozróżnia się mutyzm funkcjonalny oraz organiczny. U podstaw pojawienia się mutyzmu funkcjonalnego, jako czynniki predysponujące leży psychika, osobowość i temperament dziecka - są to dzieci bardziej podatne na wszelkie bodźce płynące z otoczenia, przejawiające zachowania unikające, wrażliwe emocjonalnie, lękowe. Nie wykluczony jest również czynnik genetyczny, mutyzm występujący w rodzinie lub inne zaburzenia o charakterze lękowym. Czynnikami zewnętrznymi wywołującymi mutyzm funkcjonalny u dzieci są różnorodne sytuacje powodujące u dziecka silny lęk, długotrwały stres czy traumy, np. utrata bliskiej osoby, konflikty domowe, nieprawidłowe relacje między członkami rodziny, błędy wychowawcze, deprywacje środowiskowe, zmiany. Dziecko wycofuje się z interakcji werbalnych w wyniku doświadczenia traumy, odczuwania silnego lęku i braku umiejętności i predyspozycji do poradzenia sobie z napotkaną sytuacją i wewnętrznymi nastrojami. Mutyzm organiczny dotyczy dzieci, u których stwierdza się dysfunkcje lub uszkodzenia narządów mowy lub obszarów mózgu. W wyniku tych uszkodzeń dochodzi do ograniczenia lub całkowitego braku ekspresji językowej. Czytaj również: Kiedy dziecko zaczyna mówić? W jakim wieku pierwsze słowa? Ile słów powinno mówić dziecko w wieku dwóch-trzech lat, a ile w wieku sześciu? Mutyzm wybiórczy i całkowity Mutyzm funkcjonalny dotyczy dzieci, u których nie stwierdza się większych odchyleń od normy intelektualnej, zaburzeń rozwojowych oraz uszkodzeń mózgu i narządów mowy. Wyróżnia się dwie postaci mutyzmu funkcjonalnego –mutyzm wybiórczy i mutyzm całkowity. Dziecko z mutyzmem wybiórczym odmawia kontaktu werbalnego w określonych sytuacjach, dotyczyć mogą one miejsca (np. przedszkole, szkoła) lub osób (np. osoby z poza rodziny). Dzieci z mutyzmem wybiórczym w większości swobodnie komunikują się werbalnie w domu. Często blokada ekspresji językowej pojawia się wraz z rozpoczęciem nowego etapu edukacyjnego – pójściem do przedszkola i szkoły. Dziecko z mutyzmem wybiórczym, odczuwa lęk związany z uczęszczaniem i funkcjonowaniem w placówce. Reakcją obronną, unikającą trudnych sytuacji jest milczenie. Dziecko z mutyzmem wybiórczym może nie odzywać się do nauczycieli, rówieśników lub wyłącznie do wybranych osób ze środowiska edukacyjnego. Mutyzm całkowity dotyczy dzieci, które nie komunikują się werbalnie w żadnej sytuacji. Zdarzyć się może, że dziecko używa w komunikacji dźwięków niewerbalnych, krzyków lub bezgłosu. U osób dotkniętych mutyzmem całkowitym pojawić się może również dysfagia (trudności z połykaniem pokarmów) i amimia (zniesiona mimika twarzy). Jak postępować z dzieckiem z mutyzmem? Mutyzm u dzieci pojawia się najczęściej między 3., a 6. rokiem życia. Jeżeli brak kontaktu werbalnego, czy w określonych sytuacjach czy stale trwa dłużej niż miesiąc (w przypadku rozpoczęcia nauki w przedszkolu czy szkole nie bierze się pod uwagę okresu adaptacyjnego) należy podjąć kroki mające na celu ocenę sytuacji dziecka i ewentualną pomoc terapeutyczną. Często pierwszymi osobami, które zauważają problem u dziecka są nauczyciele. Obserwacji i wstępnej diagnozy dziecka z mutyzmem może dokonać psycholog, pedagog lub logopeda. Diagnozę specjalistyczną mutyzmu stawia lekarz psychiatra. Każde dziecko z mutyzmem to indywidualny przypadek dlatego postępowanie terapeutyczne powinno zostać zaplanowane z uwzględnieniem jego potrzeb i możliwości. Sytuacja dziecka wymaga szczegółowej analizy komunikacji w środowisku domowym, edukacyjnym i innym. Terapię dziecka z mutyzmem prowadzi się w miejscu problemu tzn. jeśli dziecko nie komunikuje się werbalnie w przedszkolu to wszelkie działania w zakresie postępowania terapeutycznego odbywają się w placówce. Oczywiście, trzeba zadbać o to, by najbliższe otoczenie dziecka miało świadomość pełnionych działań oraz wyeliminować czynniki podtrzymujące mutyzm u dziecka – np. konflikty między rodzicami, negatywne komentarze otoczenia na temat milczenia dziecka, wymuszanie wypowiedzi słownych od dziecka. Czytaj również: Zaburzenia mowy u dzieci: dyslalia, afazja, giełkot i jąkanie [PORADNIK] Autyzm wczesnodziecięcy - przyczyny, objawy, leczenie Techniki wspierające dziecko z mutyzmem w przedszkolu Bardzo ważna jest współpraca między rodzicami, dzieckiem a nauczycielami w placówce. Oprócz wyeliminowania czynników zewnętrznych podtrzymujących blokadę mówienia oraz stosowania takich działań, które będą mają na celu wspieranie dziecka i organizowanie przyjaznego otoczenia, wprowadza się również techniki będące świadomą praca dziecka nad lękiem przed mówieniem. W terapii mutyzmu stosuje się między innymi: metodę małych kroków, inaczej „sliding-in”- do rozmowy, interakcji z osobą przy której dziecko nie ma blokady werbalnej, stopniowo dołącza inna. Celem jest uzyskanie swobodnego kontaktu z dzieckiem z mutyzmem. inną techniką stosowaną w placówkach edukacyjnych jest technika „od chóru do solo” – dziecko jest włączane do aktywności grupowej, wśród dzieci np. wspólne czytanie lub śpiewanie, a następnie stopniowo liczebność jest ograniczana, aż do uzyskania samodzielnej ekspresji przez dziecko z mutyzmem. technika 5 sekund polega na odczekaniu 5 sekund po zadaniu dziecku z mutyzmem pytania. Jeśli odpowiedzi werbalnej nie będzie, pytający przekształca pytanie w taki sposób, by uzyskać swobodną odpowiedź na miarę możliwości dziecka np. w formie gestu. Terapia dziecka z mutyzmem w dużej mierze zależy od skuteczności postępowania otoczenia wobec dziecka, wdrożenia działań wspierających oraz wyeliminowania czynników utrwalających blokadę. Należy dążyć do stwarzania sprzyjającego klimatu, atmosfery zaufania, by w efekcie uzyskać ustąpienie lęku przed mówieniem i umożliwienie dziecku efektywnej socjalizacji.

OPIS I ANALIZA PRZYPADKU ROZPOZNANIA I ROZWIĄZANIA PROBLEMU EDUKACYJNEGO I WYCHOWAWCZEGOW swojej pracy staram się rozwijać i wspierać optymalny rozwój moich wychowanków. Cieszę się, kiedy dzieci w harmonijny sposób rozwijają swój potencjał. Jednak to praca z dziećmi przejawiającymi różnego typu trudności przynosi mi ogromną satysfakcję. Nie ma bowiem dla nauczyciela większego sukcesu, niż przynosząca efekty, udzielona pomoc w przypadku wystąpienia problemu edukacyjnego bądź problemuK. jest dzieckiem , które zwróciło moja uwagę już od pierwszychdni w przedszkolu z kilku względów. Po pierwsze dziewczynka w ogóle się nie odzywała, unikała kontaktu wzrokowego, po drugie nie sygnalizowała swoich potrzeb, po trzecie mechanicznie wykonywała polecenia nie budziło to moich obaw. Uważałam, iż jest to spowodowane nieśmiałością i wejściem w nowe środowisko, jednak po pierwszych miesiącach pobytu dziecka w przedszkolu nic nie zmieniło się w zachowaniu dziewczynki. Nie odzywała się, najczęściej siedziała przy stoliku bądź na dywanie, nie bawiła się z dziećmi. Z rozmowy z rodzicami wynikało, że w domu jest zupełnie inną dziewczynką, pełna życia i i dynamika problemuW rozmowie z mamą zebrałam informacje o środowisku domowym i rozwoju psychofizycznym K. K wychowuje się w pełnej rodzinie. Jest drugim z trojga dzieci : ( R . Z informacji od mamy wynikało iż czas ciąży przebiegał bez najmniejszych zakłóceń, podobnie jak jej dalszy rozwój. Niepokój mamy budzi tylko fakt nadmiernej jej zdaniem nieśmiałości dziecka w stosunku do obcych osób. W domu rodzinnym K. rozmawia tylko z najbliższymi: mamą, tata, babcia , siostrą. Nie nawiązuje kontaktu słownego i wzrokowego z ciociami wujkami czy sąsiadkami, których widuje dość często. Po rozmowie z mamą oraz dwumiesięcznej obserwacji dziecka objęłam K. pomocą psychologiczno-pedagogiczną w przedszkolu w postaci zajęć z psychologiem oraz zasugerowałam dodatkowe badanie w poradni psychologiczno-pedagogicznej. Przedszkolny psycholog po przeprowadzeniu badań stwierdził u dziecka mutyzm wybiórczy/selektywny. Literatura fachowa określa mutyzm - jako zahamowanie wypowiadania się (zarówno spontanicznego jak i w odpowiedzi na pytania) przy braku uszkodzenia jakiejkolwiek ze struktur biorącej udział w tej czynności; objaw niektórych chorób psychicznych. [Encyklopedia PWN - 1994]. Mutyzm wybiórczy należy do grupy zaburzeń w funkcjonowaniu emocjonalnym i społecznym – dotyczącym zachowania i emocji, podobnie jak jąkanie i mowa bezładna. Rozpoczynają się zwykle w dzieciństwie lub wieku młodzieńczym (Jastrzębowska 2005).Jest to złożony problem należący do grupy zaburzeń lękowych. Charakteryzuje się tym, że dzieci nie mówią w wybranych sytuacjach społecznych, podczas gdy poza nimi komunikują się zgodnie z normą rozwojową. Dzieci te potrafią mówić, gdy otoczenie jest sprzyjające, bezpieczne i niestresujące. Mogą współwystępować nieznaczące dla komunikacji wady artykulacji. Nie obserwuje się poważnych wad anatomicznych aparatu mowy, stanowiących przyczynę niemożności mówienia. Znaczenie problemuProblem dziewczynki był istotny , ponieważ wpłynął negatywnie na jej adaptacje w grupie. Obserwowała jedynie inne dzieci. Przyswajanie wiedzy było w jej przypadku bardzo zminimalizowane. Dziewczynka była biernym uczestnikiem wszystkich zajęć. Jej izolacja była przyczyną dyskomfortu dla niej, pozostałych dzieci i dla zaplanowane działania powinny przyczynić się do poprawy funkcjonowania K. w przedszkolu, grupie rówieśniczej i pomóc jej w osiągnięciu sukcesu w pozytywna:- dobra współpraca z K. i jej rodzicami;- wzrost poczucia własnej wartości;- poprawa umiejętności komunikowania się;- poprawa funkcjonowania w grupie rówieśniczej;- optymalny rozwój negatywna:- brak współpracy z dzieckiem j jego rodzicami;- utrata poczucia własnej wartości;- unikanie sytuacji związanych z komunikowaniem się i wypowiadaniem;- zaburzenia w rozwoju emocjonalnym;- zaburzenia w rozwoju emocjonalnym;- izolacja w grupie rówieśniczej;- pogłębianie istniejących problemów;- nieosiągnięcie sukcesów w przyszłym życiu zawodowym i osobistymPropozycje rozwiązania problemuCele:Ułatwienie dziecku komunikowanie się z dorosłymi i rówieśnikami;Nauczenie radzenia sobie z trudnymi emocjonalnie sytuacjami;Zadania: - częsty i efektywny kontakt z rodzicami dziewczynki;- efektywna współpraca z rodzicami;- systematyczna praca rodziców w domu;- zachęcenie rodziców do korzystania z pomocy specjalistów z poradni psychologiczno-pedagogicznej;- udział dziecka w zajęciach z psychologiem przedszkolnym;- ustawiczna praca nad umiejętnościami komunikowania się z wykorzystaniem pacynek, kukiełek, za którymi dziecko może się „schować”;- opracowanie indywidualnego planu pracy;- stosowanie wzmocnień pozytywnych i gratyfikacji, szczególnie słownej ukierunkowanej na nagradzanie nawet najdrobniejszych osiągnięć;- budowanie wiary we własne możliwości dziecka;- zajęci i zabawy integrujące oddziaływańZaplanowane działania wdrażałam w następujący sposób. Pierwszym etapem była rozmowa z mamą dotycząca zapoznania z zauważonymi przeze mnie trudnościami dziecka. Zaproponowałam współpracę w celu stworzenia wspólnego frontu działań wobec K. Bez wsparcia nauczycieli, rodziców i specjalistów dziewczynka nie będzie w stanie przezwyciężyć swoich problemów. Zaproponowałam objecie K. pomocą psychologiczno-pedagogiczną w formie zajęć z psychologiem, na które mama wyraziła zgodę. Za zgodą mamy systematycznie prowadziłam indywidualne zajęcia z dzieckiem w oparciu o Indywidualny Plan Pracy na terenie placówki mające na celu zniwelowanie występujących trudności i wyrównać szanse edukacyjnych dziecka. Przekazywałam także rodzicom wskazówki do pracy z dzieckiem w indywidualne objęły następujące działania: - ćwiczenia oddechowe mające na celu pogłębienie oddechu, wydłużenie fazy wydechowej, naukę oddychania nosem np.: dmuchanie baniek mydlanych, dmuchanie w balonik itp.;- ćwiczenia słuchowe - zabawy rymami;- zabawy sylabami (wyklaskiwanie słów sylabami ,czytanie sylab, wyrazów ruchem warg-bezgłośnie i szeptem) ;-zabawy przy muzyce;-powtarzanie po nauczycielu wyrazów - poruszając ustami bezgłośnie, szeptem;- zabawy z wykorzystaniem pacynek, kukiełek, maskotek- gry edukacyjne rozwijające umiejętność logicznego myślenia,- zabawy pantomimiczne- swobodną ekspresję oddziaływańW efekcie wdrożonych przez mnie działań oraz współpracy rodziców w znacznym stopniu potwierdziła się prognoza pozytywna. W pierwszym roku intensywnej wspólnej na linii dziecko-nauczyciel-psycholog – rodzice pracy udało się wypracować z K. system sygnalizowania potrzeb fizjologicznych oraz utrzymywania krótkiego kontaktu wzrokowego. Opracowałam prosty system zadawania pytań wymagający tylko przytakiwania bądź zaprzeczania ruchem głowy. Na forum grupy unikałam kierowania pytań bezpośrednio do dziecka, aby dodatkowo jej nie stresowań i nie powodować niekomfortowej psychicznie sytuacji. Pracując z K. indywidualnie w osobnej sali byłam w stanie uzyskać jednowyrazową wypowiedz. W drugim roku szkolnym po konsultacji z psychologiem i rozmowie z rodzicami dziecka włączyłam do zajęć w grupie, podobnie jak psycholog ulubioną bajeczkę K. jaką jest Masza. Starałam się tak organizować zajęcia na forum grupy tak aby K. mogła zobaczyć, że inne dzieci lubią to samo co ona. Powolutku następowała poprawa sytuacji dziecka w grupie. K. zaczęła najpierw wyrazami a potem krótkimi zdaniami porozumiewać się z rówieśnikami w grupie podczas swobodnej aktywności. Nadal unikała jednak wypowiedzi kierowanych do nauczyciela. Z wykorzystaniem ulubionej pacynki dziewczynki przypominającej bohaterkę ukochanej bajki K. zaczęła pokonywać lęk przed wypowiadaniem się i udzielała krótkich odpowiedzi na zadawane pytania czy też wyrazami opisywała obrazek. Obecnie K. dzieckiem 5-letnim, które nie ma istotnych kłopotówz wypowiadaniem się na tle grupy. Chętnie bierze udział z różnych proponowanych formach aktywności, wypowiada się na forum grupy, wprawdzie robi to bardzo cichutko, ale jej wypowiedzi są logiczne i poprawne pod względem gramatycznym. W bieżącym roku samodzielnie zgłosiła się do recytacji wiersza z okazji wystawianej Jasełki czy też Dnia Babci i Dziadka, co spotkało się z ogromnym wzruszeniem bliskich dziecka, ale także mnie jako nauczycielki, która całym sercem wspiera K. w jej trudnej drodze przełamywania Encyklopedia PWN – 1994r• Jastrzębowska G., Zaburzenia rozwoju mowy i języka – terminologia i kategoryzacje stosowane w krajach zachodnich, w; red. T. Gałkowski, E. Szeląg, G. Jastrzębowska ,Podstawy neurologopedii. Podręcznik akademicki, Opole 2005, s. 343;• Ołdakowska-Żyłka Barbara, Grąbczewska-Różycka Katarzyna: „ Mutyzm wybiórczy – dzieci uwięzione w ciszy”, Oficyna MM, 2016;• Stasiak Milena : „Mutyzm wybiórczy – zaburzenie mowy o podłożu lękowym” Styczek I.: ,Logopedia, PWN, Warszawa 1983, s. 422

O mutyzmie wybiórczym - specyficznym zaburzeniu lękowym dzieci - rozmawiamy z mgr Barbarą Ołdakowską-Żyłką, założycielką pierwszej w Polsce Poradni Terapii Mutyzmu „Mówię” oraz portalu poświęconego mutyzmowi wybiórczemu. Czym jest mutyzm wybiórczy — chorobą, fobią? Mgr Barbara Ołdakowska-Żyłka To zaburzenie lękowe wieku dziecięcego, które ujawnia się najczęściej między 2. a 5. rokiem życia. Objawem osiowym jest niemożność mówienia w wybranych sytuacjach, miejscach, w których jest to oczekiwane, np. w szkole, przedszkolu. Ten brak mówienia nie wynika z braku znajomości języka, zaburzeń komunikacji, np. jąkania, ani też z całościowego zaburzenia rozwoju, jak autyzm, czy zaburzenia psychotycznego, np. schizofrenii. Charakterystyczne dla mutyzmu wybiórczego jest to, że dziecko dotknięte tym zaburzeniem nie ma problemów z mówieniem w domu. Rodzice naszych pacjentów bardzo często twierdzą, że mają wrażenie, jakby ich pociechy miały dwie twarze. Wśród bliskich są rozmowne, pogodne, natomiast wśród rówieśników i w kontakcie z nauczycielami stają się zupełnie wycofane, zamknięte w sobie, milczące. Czy brak mowy jest jedynym objawem tego zaburzenia? To zależy. Niekiedy tak, choć często dzieci z mutyzmem selektywnym nie chcą w przedszkolu czy szkole w ogóle jeść, pić, nie zgłaszają potrzeb fizjologicznych. Najczęściej nie mają zaburzeń poznawczych, sprawnie przyswajają nowy materiał, piszą, rysują. Nie zgłaszają się jednak do odpowiedzi, a na pytania zadawane przez nauczyciela — nie odpowiadają albo szepczą. Dlatego, mimo prawidłowego rozwoju intelektualnego, zaburzenie to utrudnia osiąganie sukcesów edukacyjnych. Profil dziecka, który wyłania się z naszej rozmowy, przypomina obraz dziecka bardzo nieśmiałego… Nieśmiałość jest cechą osobowości, z którą da się żyć. Jest to trudne, ale możliwe, ponieważ człowiek nieśmiały jest w stanie wchodzić we wszystkie podstawowe role społeczne. Jako uczeń może — choć nie będzie to dla niego przyjemne i łatwe — udzielać odpowiedzi ustnej, kontaktować się z rówieśnikami. Natomiast mutyzm wybiórczy jest zaburzeniem uniemożliwiającym takie funkcjonowanie, którego oczekiwałoby otoczenie. Dzieci z mutyzmem wybiórczym łatwo odróżnić od nieśmiałych, które są nieśmiałe w każdej sytuacji. Dzieci z mutyzmem selektywnym bywają w swoich zachowaniach skrajne, w zależności od tego, z kim i gdzie się znajdą. W sytuacjach, w których czują się bezpiecznie, mogą być nawet rozbrykane i rozkrzyczane. Czy duży stres związany z pójściem do przedszkola lub szkoły działa jak mechanizm spustowy i wyzwala mutyzm wybiórczy? Zostało stwierdzone, że mutyzm wybiórczy ma podłoże dziedziczne. Podczas rozmów z rodzicami naszych pacjentów często okazuje się, że w rodzinie są osoby, które borykały się z podobnymi problemami. Dziecko rodzi się z pewnymi predyspozycjami i trudna sytuacja, jaką dla kilkulatka jest rozpoczęcie edukacji, wyzwala objawy zaburzenia. Gdy tak się stanie, dajemy dziecku miesiąc na adaptację. Jeżeli po tym okresie niemówienie nadal się utrzymuje, należy podejrzewać, że dziecko ma mutyzm selektywny. Co wtedy? Bardzo często mija sporo czasu, nim rodzice zaczynają szukać pomocy. Wynika to z faktu, że jeszcze do niedawna o mutyzmie wybiórczym bardzo mało się mówiło, świadomość istnienia takiego zaburzenia była niewielka. Tymczasem na mutyzm selektywny cierpi średnio 7 dzieci na 1000. To znaczy, że w każdej szkole jest przynajmniej jedno, a najczęściej więcej takich dzieci. Ich rodzice powinni otrzymać z placówki sygnał, że należy zgłosić się na diagnozę do poradni psychologiczno-pedagogicznej, która opiekuje się daną placówką. Mogą się tam udać także z własnej inicjatywny, bez skierowania ze szkoły czy przedszkola. Dużą rolę w propagowaniu wiedzy na ten temat odgrywają także lekarze rodzinni i pediatrzy, do których zaniepokojeni rodzice często w pierwszej kolejności kierują swoje kroki. Psychologia i psychiatria Specjalistyczny newsletter przygotowywany przez ekspertów ZAPISZ MNIE Jak można pomóc dziecku z mutyzmem wybiórczym? To zaburzenie, które trzeba leczyć, ponieważ samo nie mija. Ważne jest, by mieć tego świadomość. Dzieci pozostawione bez pomocy mogą sobie z czasem jakoś radzić, np. trochę mówić, jednak ich relacje z rówieśnikami będą bardzo trudne, a wyniki w nauce poniżej możliwości. Brak terapii powoduje, że w wieku dorosłym może pojawić się agorafobia, zaburzenia depresyjne. Najważniejsza jest praca w środowisku, w którym dziecko nie mówi, czyli w szkole, przedszkolu. Nauczyciele mogą zrobić dużo, by zachęcić dziecko do werbalnej komunikacji, np. inicjując pracę w kameralnych grupach. Ważne jest wzmacnianie wiary ucznia we własne siły. Presja, zmuszanie do mówienia, to droga donikąd. Trzeba mieć świadomość, że zbudowanie relacji z dzieckiem z mutyzmem wybiórczym wymaga więcej czasu. Jeżeli się jednak to uda, pojawi się poczucie bezpieczeństwa, a także mowa. Z kolei rodzice w domu powinni zadbać o poczucie bezpieczeństwa dziecka. Wzmacnia je wyznaczanie jasnych granic tego, co wolno, a czego nie. Trzeba też zadbać, by dziecko nie było atakowane przez członków dalszej rodziny nachalnymi prośbami w stylu: „powiedz dzień dobry”, „odezwij się wreszcie”. Warto zapraszać do domu kolegów z klasy, najlepiej jednego, dwóch. Na swoim terenie dziecku łatwiej będzie zacząć mówić, a dzięki temu łatwiej będzie mu odezwać się w szkole. Warto mieć wsparcie psychologiczne. Jak długo trwa terapia? Tego nikt nie przewidzi, czasem wystarczy rok, czasem potrzeba 2-3 lat. Dziecko będzie wyleczone z mutyzmu wybiórczego, gdy uzyskamy jego swobodną komunikację we wszystkich środowiskach. W okresach przełomowych mogą ujawnić się jeszcze jakieś trudności, ale jeśli dziecko miało pomoc, to łatwiej się przystosowuje do nowych warunków. W procesie terapeutycznym pracujemy nie tylko nad mówieniem, lecz także nad siłą dziecka, jego autonomią, poczuciem własnej wartości. To procentuje. Czy w terapii stosuje się jakieś leki? W polskich realiach zespół psychologiczno-pedagogiczny może podczas diagnozy stwierdzić, że dziecko przejawia cechy mutyzmu wybiórczego, natomiast ostateczne rozpoznanie może postawić tylko specjalista psychiatrii. I to także lekarz decyduje, czy leki są potrzebne. Najczęściej nie, ale są sytuacje, gdy terapia farmakologiczna jest stosowana wspomagająco. Psychiatrzy, z którymi współpracujemy, nigdy nie zalecają bowiem stosowania leków jako jedynej formy pomocy dziecku z mutyzmem wybiórczym. O kim mowaBarbara Ołdakowska-Żyłka jest pedagogiem ze specjalizacją pedagogika opiekuńcza, trenerem zajęć grupowych i warsztatowych.

Wywiad z Barbarą Ołdakowską-Żyłką – pedagogiem, ekspertką w zakresie problematyki mutyzmu wybiórczego, założycielką Fundacji „Mówię” na rzecz wspierania dzieci i rodzin dotkniętych mutyzmem wybiórczym, twórczynią Poradni „Mówię”. Matka dorosłego już syna, który cierpiał na mutyzm wybiórczy. Rozmawia Aneta Babiuk–Massalska – psycholog współpracujący z przedszkolem “Domek Elfów”. Pani Barbaro, zacznijmy od podstaw. Czym jest mutyzm wybiórczy? Dziękuję, że Państwo interesują się tym tematem. Bardzo ważne jest, aby o tym mówić. Jest to zaburzenie lękowe, które dotyczy wieku dziecięcego. Charakteryzuje się ono tym, że dziecko nie mówi w pewnych sytuacjach, a w innych mówi. Mówi w domu, w otoczeniu rodziny, w kameralnym towarzystwie i znanym otoczeniu. Nie mówi: w przedszkolu, szkole, w nowym otoczeniu, którego nie zna. Jaka jest historia mutyzmu wybiórczego? Jest to zaburzenie, nie choroba. Po raz pierwszy zostało przedstawione w klasyfikacji DSM-IV (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) w 1994 roku. Jest to więc zaburzenie dość młode. Nasz syn urodził się w roku 1993, mutyzm wybiórczy funkcjonował więc wówczas w świadomości specjalistów jako jednostka nazwana dopiero rok później. Kiedy można rozpoznać mutyzm wybiórczy? Mutyzm wybiórczy najczęściej objawia się w wieku przedszkolnym. Wiek od 2 do 5 lat jest bardzo ważnym czasem na rozpoznanie, pomoc psychologiczną, a właściwie terapię. Wówczas jest duża szansa na szybkie wyjście z mutyzmu. Każde dziecko będzie oczywiście robić postępy w indywidualnym tempie. Jednak to, jak ten proces będzie przebiegał, zależy od konkretnego dziecka, rodziny i ich doświadczeń życiowych. Jak się zaczyna? Na co zwrócić uwagę? Na przykład gdy wysyłamy pociechę do przedszkola i pojawiają się sygnały, że dziecko nie mówi. Mija miesiąc i dziecko nie mówi nadal. Rozmawia jednak przez cały ten czas z rodzicami oraz w domu. Kiedy mamy takie obserwacje, właśnie wówczas powinna nam się zapalić lampka ostrzegawcza, że być może jest to mutyzm wybiórczy. Jakie są przyczyny mutyzmu wybiórczego? Mutyzm wybiórczy jest zaburzeniem lękowym i ma podłoże genetyczne. Dziecko rodzi się z predyspozycjami do mutyzmu, a sytuacja stresowa ujawnia objaw. Taką sytuacją stresową jest często pójście dziecka do przedszkola. Dotknięte tym zaburzeniem dziecko nie mówi, kiedy czuje się niepewnie, a mówi w sytuacjach, w których czuje się bezpiecznie. Jak często występuje to zaburzenie? W Polsce brak jest badań na ten temat, ale źródła anglojęzyczne podają informację, że mutyzm wybiórczy dotyka 0,7 dzieci na tysiąc. Statystycznie w każdym przedszkolu znajduje się dziecko z mutyzmem wybiórczym. Statystycznie, czyli że w jednym przedszkolu albo nawet w jednej grupie może być dwoje dzieci z tym zaburzeniem, a w innym żadnego. Gdybyśmy chcieli zebrać objawy mutyzmu wybiórczego: jak wygląda obraz dziecka z tym zaburzeniem? W mutyzmie niemówienie jest tylko jednym z objawów. Dzieci te mają problem z zabawą, jedzeniem przy jednym stole z innymi albo nawet w ogóle z jedzeniem i piciem czy rozbieraniem się. Mogą wstrzymywać potrzeby fizjologiczne. Nie sikają, mają kłopot z wypróżnieniem się. Nie robią kupy przez tydzień, gdy np. wyjadą na kolonie. Nie komunikują potrzeb, nie podejmują aktywności fizycznej. Obserwujemy u nich stupor, napięte ciało, napiętą twarz. Nie lubią zmian. Zdarza się często, że mają wymyślone przez siebie granice, których są mniej lub bardziej świadome. Takie dziecko może swobodnie rozmawiać z rodzicem w drodze do przedszkola, ale gdy przekroczy bramę albo dojdzie dokładnie do połowy drogi w parku, to milknie. Prawie każde dziecko z mutyzmem wybiórczym ma też zaburzenia z zakresu integracji sensorycznej. Co robić wówczas, gdy zauważymy te sygnały? Co nauczyciel w przedszkolu czy szkole albo psycholog, logopeda, pedagog mają robić? Jak działać, by zaopiekować się dzieckiem i nie popełnić gafy względem rodziców? Rodzina powinna trafić do psychologa w placówce lub poza nią. Ważne są przede wszystkim wywiad z rodzicami oraz obserwacja. Bardzo dużo pracuję z rodzicami dzieci z mutyzmem wybiórczym i rodzice ci mówią, że nie mieli z przedszkola sygnałów, które zaniepokoiłyby ich na tyle, iż zaczęliby robić coś w tym kierunku. Dostawali bowiem od nauczycieli informacje, że wprawdzie dziecko nie mówi, ale że z tego wyrośnie, samo minie. Otóż mutyzm wybiórczy sam nie mija. Ważne jest, aby wskazać rodzicom specjalistę, który pomoże ich dziecku. Jeśli udzieli się pomocy małemu dziecku (w wieku przedszkolnym), to może ono wyjść z mutyzmu bardzo szybko. U dziecka w okresie szkolnym (7-10 lat) natomiast nieprawidłowości związane z nieodzywaniem się są już zazwyczaj utrwalone tak, że terapia przebiega dłużej. Niejednokrotnie pomocy potrzebuje cała rodzina, której potrzebna jest edukacja na temat mutyzmu wybiórczego, a przede wszystkim wsparcie. Dostrzeżenie, iż dziecko nie mówi, bo cierpi na mutyzm, i pokierowanie rodziną tak, by podjęła kroki w kierunku diagnozy i pomocy, to duża odpowiedzialność. Z mojego doświadczenia wynika, że nauczyciele i specjaliści w przedszkolach nie czują się kompetentni albo nie mają śmiałości, by opisywać rodzicom trudności w zachowaniu ich dziecka w przedszkolu. Należy sobie uświadomić, że rodzice, mając w domu niesforne, żywe, rozbrykane i wręcz gadatliwe dziecko, zupełnie nie zdają sobie sprawy z tego, że w przedszkolu dziecko nie mówi, dopóki nie dostaną z placówki jasnego sygnału, że może chodzić o mutyzm. Zachęcam więc nauczycieli, pedagogów i specjalistów, aby mieli odwagę rozmawiać z rodzicami. Skierowanie na diagnozę w kierunku mutyzmu może się spotkać z oporem rodziców: „Proszę nie robić z mojego dziecka chorego psychicznie. W domu czegoś takiego w ogóle nie ma! Po prostu sobie z nim pani nie radzi”. Nauczyciele obawiają się też, że gdy dziecko w domu komunikuje się normalnie i czuje swobodnie, a nie mówi w „ich przedszkolu”, to znaczy, że nie czuje się tam bezpiecznie i świadczy to źle o nich samych. Kwestią ambicji staje się wręcz, by dziecko wyglądało w przedszkolu na szczęśliwe. Nikogo nie obwiniamy. Mutyzm wybiórczy ma podłoże genetyczne. Nie jest winą przedszkola, że właśnie tam dziecko nie mówi. Jednak przedszkole jest zazwyczaj tym czynnikiem, który wyzwala objaw niemówienia. Jest czynnikiem stresogennym dla wielu dzieci – nie tylko dla tych z mutyzmem wybiórczym. Najczęściej jednak czujność rodziców budzi się przed pójściem dziecka do szkoły, gdy podejmują działania dotyczące rozpoznania gotowości dziecka do pierwszej klasy. Dlaczego, według Pani, dzieci z mutyzmem wybiórczym są „przegapiane”? To, że nie wyłapuje się tych dzieci odpowiednio wcześnie, wynika z niewiedzy specjalistów. Uważa się, że skoro dziecko nie mówi, znaczy, że jest nieśmiałe. Komunikuje się rodzicom, że to rozwojowe i przejdzie samo. Niemal każdy specjalista pracujący z dziećmi spotkał się w swojej karierze zawodowej z tym, że jakieś dziecko nie mówi. Prawie każdy przypomina sobie też, że nie do końca wiedział, o co z tym niemówieniem chodzi. Dziecko cierpiące na mutyzm nie krzyczy o pomoc. Cierpi w milczeniu. Charakteryzuje się perfekcjonizmem i ambicją. Może świetnie wykonywać szkolne testy. Może nawet przejdzie przez okres przedszkola i szkoły niepostrzeżenie, o ile zostanie uznane za dziecko idealne do prowadzenia. Ciche, obowiązkowe, niesprawiające kłopotów. Znane mi są wypowiedzi osób, które zetknęły się z dzieckiem z mutyzmem wybiórczym: „Ja to bym mogła mieć całą klasę takich dzieci. Nie rozmawia, robi zadania”. Takie dziecko będzie przez 3 godziny siedziało i na przykład budowało z klocków LEGO, a nauczyciel, co naturalne, powie rodzicom: „Jak on świetnie buduje!”. Potrzebna jest uważność. Dziecko ruchliwe czy z zaburzoną koncentracją uwagi biega, rozrabia i tym zachowaniem od najmłodszych lat woła o pomoc dla siebie albo dla rodziny. Nie da się tego przegapić. Gdy zaś dziecko nie mówi, bo cierpi na mutyzm wybiórczy, rodzice zaczynają szukać pomocy najczęściej dopiero w okolicach klasy 3. Wtedy właśnie następuje zmiana wychowawcy, zaczyna się przechodzenie, w zależności od przedmiotu, z klasy do klasy. W każdej nowej sali jest też inny nauczyciel, a nie jedna pani. Dzieci źle znoszą zmiany. Każde wyjście na basen i wf. może oznaczać szczególny stres, ponieważ wówczas dodatkowo, oprócz momentu przejścia, trzeba się przebrać, rozebrać. Na zajęciach prowadzonych w przedszkolu czy na terenie szkoły jest lepiej niż na zewnątrz. Dziecko z mutyzmem wybiórczym źle też znosi przerwy między lekcjami. Zazwyczaj stara się je przetrwać, stojąc pod ścianą. Dlatego nie mówmy, że z tego wyrośnie. Jak odróżnić mutyzm wybiórczy od nieśmiałości? Nieśmiałość ma związek z charakterem, temperamentem. Ludzie nieśmiali są małomówni wszędzie. Gdy chodzi o mutyzm wybiórczy, to takie dziecko w domu nie jest dzieckiem nieśmiałym. Poza szkołą, na zajęciach dodatkowych, też może nie być nieśmiałe! Charakterystyczna jest właśnie ta wybiórczość – dziecko nie mówi tylko w określonych okolicznościach. Osoba nieśmiała może podjąć decyzję świadomie: „Nie powiem, bo się wstydzę”, a osoba z mutyzmem wybiórczym jest poza decyzją, ponieważ chciałaby powiedzieć, ale nie może! Jakie są najpopularniejsze mity związane z mutyzmem wybiórczym, z którymi się Pani zetknęła? Mitem na temat mutyzmu wybiórczego jest przeświadczenie, że dziecko nie mówi, bo się buntuje i chce rządzić. To nie tak. Ono nie mówi nie dlatego, że ma kaprys, tylko dlatego, że nie może. Te dzieci chcą mówić! Co może dziać się z osobą cierpiącą na mutyzm wybiórczy, której się w porę nie pomoże? Nieleczony mutyzm wybiórczy może doprowadzić człowieka do zakładu zamkniętego. Ludzie tacy są bowiem traktowani przeważnie jak dziwolągi. Jako dzieci są przeważnie bardzo inteligentni. Ale zdarzają się też dzieci upośledzone, u których występuje mutyzm wybiórczy. Mutyzm wybiórczy występuje na każdym poziomie inteligencji. Skoro mutyzm wybiórczy jest zaburzeniem związanym z mową, jaką rolę odgrywają logopedzi? Co mogą robić z takim dzieckiem na zajęciach? Jak prowadzić zajęcia, gdy dziecko nie mówi? Wśród specjalistów, faktycznie, logopedzi są bardzo ważni. Gdy dziecko nie mówi, zazwyczaj trafia do logopedy. Logopeda, który dysponuje wiedzą na temat mutyzmu wybiórczego, robi wywiad z rodzicem. Skoro dziecko nie mówi, to ten najpierw usiłuje nawiązać z dzieckiem relację, obniżyć poczucie lęku. Pracuje „na kontakcie”, a potem ewentualnie ćwiczy prawidłową wymowę, jeśli istnieje taka potrzeba. Rola logopedów jest bardzo ważna, szczególnie w pracy z dzieckiem w wieku przedszkolnym, kiedy to logopeda niejednokrotnie bywa jedynym specjalistą, który może pomóc dziecku w konkretnej placówce. Logopeda powinien być jednak przygotowany do pracy z dzieckiem z mutyzmem wybiórczym, najlepiej przejść odpowiednie szkolenie. Gdyby miała Pani dać jeszcze jedną ważną wskazówkę do pracy z dzieckiem w gabinecie, czego by dotyczyła? Dziecko z mutyzmem wybiórczym często potrzebuje być w gabinecie z rodzicem, na co zwykle nie ma przyzwolenia wśród specjalistów. Takie dziecko powinno mieć prawo do obecności rodzica w gabinecie aż do momentu, kiedy samo poczuje się tam bezpiecznie. Jak się żyje z mutyzmem wybiórczym? Jeśli nauczyciel nawiąże z dzieckiem dobry kontakt, to dziecko będzie do nauczyciela mówić. Nauczyciel może mu wówczas przekazywać wiedzę z wzajemnością w komunikacji. Fajna pani – jedna, ta sama do 3. klasy, na dodatek z inicjatywą. U takiej pani dziecko nie mówi na forum, ponieważ nauczycielka umożliwia odpowiedź na ucho albo w trakcie przerwy, gdy inne dzieci nie patrzą. Ale już w klasie 4. przechodzi się na kolejne lekcje z sali do sali i do różnych nauczycieli. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że dziecko trafi na takich dorosłych, którzy nie będą chcieli się zajmować specyfiką zachowania dziecka z mutyzmem wybiórczym. Nie wszyscy będą chcieli znaleźć drogę do dziecka. Może paść wówczas komentarz, że dziecko powinno się uczyć w szkole specjalnej. Tylko że to nie są dzieci do szkół specjalnych. Bardzo wyraźnie chcę o tym mówić do wszystkich – rodziców, nauczycieli i specjalistów. Nie ma orzeczeń na mutyzm wybiórczy, tak jak nie ma orzeczeń na jąkanie się czy seplenienie. Dzieci z mutyzmem wybiórczym powinny zostać objęte pomocą przez zespół do spraw wspierania uczniów ze szczególnymi potrzebami edukacyjnymi i uczyć się w dowolnych szkołach, które wybiorą wraz z rodzicami. Jak wygląda życie dorosłej osoby z mutyzmem wybiórczym? Zaburzenie jest wyleczalne. Ale sam się mutyzm nie wyleczy. Co się dzieje z dorosłymi, którzy nie otrzymali pomocy? Różnie się dzieje. Wypracowują sobie strategie radzenia sobie w życiu: mało mówią, wybierają zawody niewymagające relacji z ludźmi. Trudno im jest z radzeniem sobie w związkach i życiem po prostu. Mówią: „Jest mi trudno… Ale nauczyłem się z tym żyć”. Są też tacy, którzy sobie nie poradzili. Najczęściej chorują wówczas na depresję. Ciężko się pracuje na przykład z nastolatkiem. U mojego syna mutyzm został rozpoznany późno. Długo trwało, zanim ktoś to nazwał. Nie było wówczas jeszcze w Polsce specjalistów. Ale my, jako rodzice, również nie byliśmy gotowi na podjęcie konsekwentnej pracy i na dogłębne spojrzenie na to, że nasze dziecko nie mówi. Obecnie nasz syn mówi już od dawna i dobrze sobie radzi. Na studiach standardem są dla niego prezentacje w formie wystąpień przed salą pełną ludzi. Pozostała mu nieśmiałość. Jak wspierać rodzinę? Rodziny są przeważnie bardzo lękowe. Należy więc podkreślać, że nie ma w tym żadnej winy rodziców. Takie dziecko się po prostu urodziło. Odpowiedzialność rodziców leży natomiast w obszarze pomocy dziecku – w tym, jak je poprowadzą. Rodzice mogą bowiem obwiniać się chociażby o posłanie dziecka do przedszkola: „Gdybym nie posłała jej/jego do przedszkola, toby nie miał/a mutyzmu wybiórczego. Toby mówiła”. Tak to nie działa. Mutyzm pojawiłby się i tak, tylko pewnie później, w innej sytuacji wyzwalającej go. Właściwie więc to dobrze, że mutyzm wybiórczy objawił się w przedszkolu, bo jest to wiek na tyle wczesny, by móc skutecznie zareagować. Powołała Pani do życia Fundację „Mówię” na rzecz wspierania dzieci i rodzin dotkniętych mutyzmem wybiórczym. Pomoc takim rodzinom stała się Pani życiową misją. Misją Fundacji „Mówię” jest pomoc rodzinom i dzieciom dotkniętym mutyzmem wybiórczym oraz szerzenie świadomości społecznej na temat tego zaburzenia. Bardzo ważnym obszarem naszej działalności jest też edukacja specjalistów – pedagogów, logopedów, psychologów, lekarzy, nauczycieli. Zwracam tutaj szczególną uwagę na rolę pracowników przedszkoli, ponieważ to właśnie w tych placówkach bardzo często ujawnia się „niemówienie” dzieci z mutyzmem wybiórczym. Jeżeli będą oni mieć wiedzę i świadomość dotyczącą tego zaburzenia, będą informować i wspierać rodziców, aby ci szukali profesjonalnej pomocy. Artykuł został opublikowany na portalu

Autor: Pedagogika Specjalna - portal dla nauczycieliOpublikowano: 4 lutego 2018 roku. CZYM JEST MUTYZM? Termin mutyzm wywodzi się z języka łacińskiego i oznacza: niemy, milczący. W pedagogice, psychologii, logopedii, medycynie pojęciem tym określa się zaburzenie mowy polegające na braku lub znacznym ograniczeniu ekspresji oralnej (wypowiadania się spontanicznego oraz udzielania odpowiedzi na pytania) w sytuacjach społecznych, pomimo pełnego rozumienia mowy oraz możliwości werbalnego porozumiewania się na piśmie. Oznacza to, że osoba dotknięta mutyzmem rozumie mowę innych ludzi, ma potrzebę komunikowania się werbalnego z otoczeniem, umie ubrać swoje myśli w odpowiednie słowa, ale nie jest w stanie ich wypowiedzieć. Objawy omawianego zaburzenia najczęściej obserwuje się w okresie, kiedy dziecko rozpoczyna uczęszczanie do przedszkola lub naukę w szkole, to jest pomiędzy a 8. rokiem życia. Mutyzm występuje zdecydowanie częściej u dziewczynek aniżeli u chłopców. Diagnoza mutyzmu powinna wynikać z wieloaspektowej analizy psychicznego i somatycznego funkcjonowania dziecka dokonanej przez logopedę, psychologa, neurologa, psychiatrę. TYPOLOGIA MUTYZMU Uwzględniając etiologię omawianego zaburzenia, rozróżnia się mutyzm organiczny, funkcjonalny oraz funkcjonalny o podłożu organicznym. Przyczynami mutyzmu organicznego są wady w zakresie budowy anatomicznej, uszkodzenia lub zaburzenia funkcjonowania aparatu mowy (krtani, podniebienia, języka, szczęk) bądź obszarów mózgu odpowiedzialnych za mowę. Mutyzm organiczny eliminuje się poprzez leczenie laryngologiczne oraz terapię logopedyczną (ćwiczenia prawidłowej wymowy). Mutyzm funkcjonalny ma podłoże psychiczne. Jego źródłem jest odczuwany przez dziecko bardzo silny lęk i brak poczucia bezpieczeństwa. Wyróżnia się trzy typy mutyzmu funkcjonalnego: całkowity, okresowy – sytuacyjny, selektywny. Mutyzm całkowity występuje, gdy dziecko nie mówi w ogóle, w żaden sposób, w żadnej sytuacji, do nikogo. Jego komunikacja z otoczeniem odbywa się jedynie poprzez mimikę, gesty, nieartykułowane dźwięki lub bezgłośny szept. Z okresowym mutyzmem sytuacyjnym mamy do czynienia, gdy brak lub ograniczenie mowy ma charakter przejściowy i stanowi reakcję dziecka na konkretną, trudną, stresującą, traumatyczną dla niego sytuację. Ten typ zaburzenia często mija samoistnie, gdy zniknie stres, który je wywołał. Dziecko cierpiące na okresowy mutyzm sytuacyjny komunikuje się z otoczeniem niewerbalnie (mimika, gesty) lub za pomocą słów wyrażanych pisemnie. O mutyzmie selektywnym (wybiórczym) mówi się, gdy dziecko wybiera sytuacje i osoby, w obliczu których normalnie komunikuje się werbalnie oraz okoliczności i postacie, przy których przestaje mówić. Aby postawić rozpoznanie mutyzmu selektywnego, muszą zaistnieć następujące warunki: dziecko w pełni rozumie mowę innych ludzi; zahamowanie mowy trwa ponad miesiąc, nie licząc pierwszego miesiąca pobytu dziecka w przedszkolu, szkole; sytuacje i osoby, w odniesieniu do których dziecko zachowuje mowę lub traci ją, przejawiają względnie stały wzorzec, są powtarzalne i przewidywalne; wykluczone zostały inne schorzenia: niepełnosprawność intelektualna, afazja, autyzm, zaburzenia psychotyczne, wady słuchu. Z mutyzmem funkcjonalnym o podłożu organicznym mamy do czynienia, gdy na uwarunkowania organiczne nakładają się wtórne w stosunku do nich czynniki psychologiczne: np. dziecko sepleniące, jąkające się rezygnuje z komunikacji werbalnej, ponieważ obawia się kompromitacji. W praktyce najrzadziej diagnozuje się mutyzm organiczny oraz funkcjonalny całkowity. Najczęściej natomiast mamy do czynienia z mutyzmem funkcjonalnym selektywnym. Dlatego też jemu poświęcona zostanie dalsza część materiału. ISTOTA I ETIOLOGIA MUTYZMU SELEKTYWNEGO Najbardziej charakterystyczną cechą mutyzmu selektywnego jest fakt, że dziecko wybiera okoliczności i osoby, w obliczu których komunikuje się werbalnie oraz sytuacje i postacie, przy których przestaje mówić. Najczęściej dzieci te normalnie rozmawiają z członkami rodziny, w domu, a milkną przy obcych osobach dorosłych, poza domem. Wśród obcych, poza domem dzieci te nie mówią wcale lub wypowiadają zaledwie kilka prostych słów mocno ściszonym głosem, z wyraźnym ograniczeniem kontaktu wzrokowego. Przejawiają przy tym wiele symptomów lęku: zachowują dystans wobec otoczenia, a gdy ktoś próbuje nawiązać z nimi kontakt werbalny, unikają kontaktu wzrokowego, zastygają nieruchomo (często w nienaturalnej pozie), nie wyrażając żadnych emocji, albo reagują intensywnie, gwałtownie: płaczem, ucieczką, agresją, ssaniem palców, obgryzaniem paznokci, dotykaniem włosów, szarpaniem swojej odzieży. Bardzo często zdarza się także, że poza domem, w oddaleniu od osób bliskich, podczas stresujących sytuacji społecznych u dzieci z mutyzmem wybiórczym pojawiają się dodatkowe problemy: trudności ze spożywaniem posiłków, korzystaniem z toalety, nadwrażliwość na pewne bodźce sensoryczne, dolegliwości somatyczne (nudności, wymioty, bóle głowy, bóle brzucha, przyspieszony oddech). Mutyzm selektywny nie tylko mocno zaburza zwykłe, codzienne funkcjonowanie dziecka, ale w niektórych sytuacjach może nawet stanowić zagrożenie dla jego zdrowia i bezpieczeństwa. Zdarza się bowiem, że dotknięte tym syndromem dzieci nie sygnalizują otoczeniu swoich potrzeb fizjologicznych (głodu, pragnienia, zimna, przegrzania, bólu, złego samopoczucia), a w sytuacjach zagrożenia nie proszą o pomoc. Mutyzm wybiórczy jest zaburzeniem psychogennym, co oznacza, że ma przede wszystkim podłoże psychiczne. Jego źródłem jest odczuwany przez dziecko bardzo silny lęk i brak poczucia bezpieczeństwa. W literaturze przedmiotu podkreśla się, że mutyzm może mieć także komponentę genetyczną. Zwolennicy tej koncepcji uważają, że dziecko rodzi się z genetycznymi predyspozycjami do nadwrażliwości, bojaźliwości, lęku, a sytuacja stresowa, w której się znajduje, wyzwala te objawy. Sytuacją stresową dla dziecka może być: negatywna reakcja otoczenia na jego wypowiedzi, separacja od rodziców, utrata bliskiej osoby, wszelkiego rodzaju silne, trudne przeżycia psychiczne. Specjaliści zajmujący się mutyzmem podkreślają zgodnie, że milczenie dziecka dotkniętego tym zaburzeniem nie wynika z jego złej woli, nie jest tożsame z nieśmiałością, nie stanowi próby manipulowania otoczeniem. Mutyzm jest skutkiem bardzo silnego lęku przed mówieniem. Interakcje werbalne wywołują u dziecka tak intensywny stres, że staje się ono niejako sparaliżowane, ma uczucie zaciśniętego gardła i fizycznie nie jest w stanie wydobyć z siebie głosu. Dziecko nie potrafi zapanować nad tymi odczuciami, więc przestaje mówić. W ten sposób próbuje zredukować napięcie i lęk pojawiające się w sytuacjach komunikacyjnych. Reasumując, dziecko dotknięte mutyzmem nie milczy z wyboru, lecz dlatego, że nie może mówić. Bardzo chciałoby uczestniczyć w życiu społecznym i normalnie komunikować się z otoczeniem, ale fizycznie nie jest w stanie tego uczynić. LECZENIE MUTYZMU SELEKTYWNEGO Mutyzm selektywny rozwija się stopniowo. Dlatego istotne jest, by jego leczenie rozpocząć jak najwcześniej, w początkowym stadium, zanim odruch milczenia nie utrwali się. Podstawowym celem terapii mutyzmu wybiórczego jest przywrócenie dziecku umiejętności werbalnego komunikowania się z ludźmi w rozmaitych sytuacjach społecznych. Leczenie mutyzmu selektywnego należy prowadzić w oparciu o następujące zasady: terapię trzeba rozpocząć jak najszybciej; sposób leczenia musi być zindywidualizowany, dostosowany do aktualnych potrzeb i możliwości dziecka; terapia powinna być prowadzona w oparciu o pozytywną relację dziecka z terapeutą, w bezpiecznym dla dziecka otoczeniu oraz atmosferze akceptacji, życzliwości i cierpliwości; należy zaangażować do współpracy wszystkie środowiska, w jakich funkcjonuje dziecko (osoby z otoczenia dziecka muszą zaakceptować jego zachowanie oraz nauczyć się powstrzymywać od wyrażania krytyki, gniewu, rozczarowania w związku z jego problemem); terapia powinna mieć charakter kompleksowy, obejmować nie tylko milczenie, ale wszystkie zaburzone na tle lękowym obszary funkcjonowania dziecka. Terapia mutyzmu wybiórczego powinna obejmować: eliminację objawów (usuwanie, wygaszanie zachowań, reakcji wzmacniających, podtrzymujących zaburzenie); kształtowanie, przyswajanie nowych, korzystnych dla funkcjonowania społecznego i komunikacyjnego dziecka reakcji i zachowań; umożliwienie dziecku wyrażania przeżywanych trudnych emocji różnymi, konstruktywnymi sposobami (np. aktywność twórcza); zmniejszanie poziomu lęku i stresu u dziecka; pomoc dziecku w radzeniu sobie z przeżywanym lękiem; naukę relaksacji; wzmacnianie u dziecka poczucia własnej wartości i pewności siebie w sytuacjach społecznych; trening umiejętności społecznych i komunikacyjnych (inicjowania i podtrzymywania konwersacji, nawiązywania i utrzymywania kontaktu wzrokowego); stopniowy rozwój komunikacji dziecka (od niewerbalnej do słownej); powolne, sukcesywne przywracanie dziecku zdolności mówienia (od najprostszych dźwięków do mowy całkowitej). W leczeniu niektórych ciężkich postaci mutyzmu selektywnego korzystne może być okresowe zastosowanie farmakoterapii celem zredukowania poziomu lęku u dziecka. Leczenie farmakologiczne nie może być jednak zasadniczym elementem terapii. Powinno jedynie stanowić wstęp do niej lub uzupełniać ją w początkowej fazie. ZASADY POSTĘPOWANIA Z DZIECKIEM CIERPIĄCYM NA MUTYZM WYBIÓRCZY Niezależnie od oddziaływań korekcyjnych podejmowanych przez terapeutę, każdy człowiek mający kontakt z dzieckiem cierpiącym na mutyzm wybiórczy może wspomagać proces jego porozumiewania się. W tym celu powinien przestrzegać następujących zasad: nie wolno pytać dziecka, dlaczego nie mówi; nie należy zwracać nadmiernej uwagi na milczenie dziecka; trzeba przekonać dziecko, że rozumiemy i akceptujemy jego lęk przed mówieniem; należy zapewnić dziecko, że może liczyć na nasze wsparcie w zakresie komunikacji z otoczeniem oraz radzenia sobie z lękiem; nie wolno w żaden sposób zmuszać dziecka do mówienia; w każdej trudnej sytuacji komunikacyjnej należy przypominać dziecku, że jego milczenie jest zjawiskiem chwilowym, które na pewno przeminie; musimy uprzedzać dziecko o przyszłych trudnych, nowych, stresujących sytuacjach, by wyeliminować element zaskoczenia; powinniśmy ustalić wspólnie z dzieckiem sposoby zastępczej i uzupełniającej komunikacji niewerbalnej na wypadek zaistnienia sytuacji trudnych; należy zapobiegać izolacji dziecka od rówieśników, pomagając mu najróżniejszymi sposobami nawiązywać relacje z nimi; trzeba organizować dziecku normalne warunki komunikacyjne, identycznie jak w przypadku jego zdrowych rówieśników; nie wolno pozbawiać dziecka możliwości kontaktów z nieznajomymi ludźmi ani ograniczać mu okoliczności sprzyjających poznawaniu nowych osób; zwracając się do dziecka nie należy oczekiwać natychmiastowej reakcji, trzeba dać mu dużo czasu na ewentualne udzielenie odpowiedzi; należy unikać uporczywego patrzenia na dziecko, nawiązywania z nim intensywnego kontaktu wzrokowego, gdy zwracamy się do niego lub oczekujemy na jego odpowiedź; jeśli dziecko zdecyduje się przemówić, nie powinno się przejawiać intensywnych reakcji, które mogłyby je spłoszyć – trzeba delikatnie, w miarę możliwości naturalnie, kontynuować rozmowę; nie wolno prosić, by dziecko powiedziało coś jeszcze raz, głośniej lub wyraźniej. Źródła: Barbara Ołdakowska-Żyłka, Katarzyna Grąbczewska-Różycka , Mutyzm wybiórczy – dzieci uwięzione w ciszy, Oficyna MM, 2016 Autor: Elżbieta Wika Pedagogika Specjalna – portal dla nauczycieli

Mutyzm wybiórczy to zaburzenie występujące stosunkowo rzadko, jednak jego przebieg generuje wiele trudności dla ucznia oraz wspierającego go nauczyciela. W klasyfikacjach chorób medycznych mutyzm umieszcza się w grupie zaburzeń lękowych, co oznacza konieczną pracę z emocją lęku poprzez doświadczanie go w różnych, trudnych sytuacjach oraz zmianę schematu zachowania. Dziecko z mutyzmem wybiórczym może stanowić duże wyzwanie dla nauczyciela w procesie dydaktycznym. Dla ucznia z diagnozą mutyzmu wybiórczego kluczowe są reakcje otoczenia, które mogą pogłębić problem lub stanowić wsparcie w jego trudnej sytuacji. Świadomość i wiedza na temat zaburzenia są istotnymi składnikami skutecznego wsparcia w codziennym funkcjonowaniu dziecka w szkole i grupie rówieśniczej. Dziecko z mutyzmem w rzeczywistości szkolnej Dziecko z mutyzmem wybiórczym może trafić do klasy tuż po diagnozie, wraz z posiadanym orzeczeniem z Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej. Wówczas sytuacja jest znacznie łatwiejsza. Nauczyciel prowadzący, podobnie jak rodzice, otrzymuje wytyczne do pracy z dzieckiem. Daje to szansę kompleksowego podejścia do rozwiązania problemu. Najczęściej uczeń jest już wówczas w terapii. Wszystkie te elementy powodują, że rokowania w zakresie wyleczenia zaburzenia są dla ucznia sprzyjające. Wielokrotnie zdarza się jednak, że dziecko trafia do klasy bez diagnozy oraz rozpoznania problemu, a z etykietką dziecka nieśmiałego, co może powodować rozmyty obraz rzeczywistej sytuacji. Zdarza się, że minie sporo czasu, zanim dorośli zorientują się, że problem ucznia wykracza daleko poza nieśmiałość. Należy jednoznacznie podkreślić, że diagnoza i terapia są w tym przypadku niezbędne, aby móc racjonalnie pomóc. Zwłaszcza, że w terapii mutyzmu wybiórczego nie stosuje się farmakoterapii. Czasami lęk przed diagnozą może leżeć po stronie rodzica lub rodziców. Wówczas opiekunowie często bagatelizują problem dziecka. Może więc zaistnieć potrzeba zobrazowania im rzeczywistej sytuacji. Wtedy nauczyciel powinien starać się przekonać bliskich do konsultacji ze specjalistą. Warto dowiedzieć się, co leży u podstaw zachowania rodziców (brak wiary w istnienie problemu, lęk przed diagnozą, złe doświadczenia własne etc.). Mając taką wiedzę, można podjąć merytoryczną dyskusję, wskazując także na możliwe trudności w rzeczywistości szkolnej oraz korzyści dla ucznia. Jeżeli nauczyciel miał już wcześniej pod swoją opieką ucznia z mutyzmem, warto przywołać taki przykład. Często pomaga to obniżyć lęk rodziców, szczególnie jeżeli opisywany przypadek ma pozytywne zakończenie. Kryteria diagnostyczne i obraz zaburzenia Rolą szkoły oraz nauczyciela nie jest, oczywiście, diagnoza. Warto jednak, aby nauczyciele i pedagodzy wiedzieli, jaki jest typowy obraz dziecka z mutyzmem wybiórczym. Kryteria klasyfikacji chorób medycznych ICD-10 są w tym względzie bardzo czytelne. POLECAMY Zgodnie z ICD-10, do postawienia diagnozy muszą być spełnione następujące kryteria: ekspresja i rozumienie języka, oceniane według standaryzowanych testów, mieszczą się w granicach dwóch odchyleń standardowych, stosownie do wieku dziecka; oznacza to, że poziom rozumienia mowy jest prawidłowy i wystarczający do społecznego komunikowania się; jednocześnie pozawerbalne formy komunikowania, takie jak gestykulacja czy tworzenie nieartykułowanych dźwięków, są zachowane, możliwa do potwierdzenia niemożność mówienia w specyficznych sytuacjach, w których mówienie jest od dziecka oczekiwane (np. w szkole), pomimo mówienia w innych sytuacjach, czas trwania zaburzenia przekracza 4 tygodnie, nie występuje żadne z całościowych zaburzeń rozwojowych, zaburzenia nie wyjaśnia brak znajomości języka mówionego, wymaganego w sytuacjach społecznych, w których występuje niemożność mówienia (Namysłowska, Badura-Madej, de Barbaro, Bartnik, Beisert, 2012). W literaturze przedmiotu często podkreśla się charakterystyczny wygląd dziecka z mutyzmem wybiórczym: głowa i ramiona przygięte do przodu, sztywne, napięte kończyny, unikanie kontaktu wzrokowego. Ucznia takiego najczęściej charakteryzują: nieśmiałość, wycofanie, lękliwość, niedojrzałość emocjonalna oraz pewnego rodzaju upór. Zachowanie dziecka jest inne w domu i poza nim. Wśród bliskich jest energiczne, wesołe, często krzykliwe, co skrajnie różni się od obrazu prezentowanego w innych środowiskach. Bardzo rzadko zdarza się, że dziecko prezentuje wzorzec przeciwstawny, czyli nie mówi w domu, a rozmawia i wypowiada się poza nim. Etiologia mutyzmu wybiórczego nie jest do końca określona. Wymienia się uwarunkowania biologiczne, uraz psychiczny pojawiający się w okresie rozwoju mowy, a także czynniki rodzinne, w tym często ograniczoną komunikację między jej członkami. W rzeczywistości jednak badacze różnią się między sobą w tym względzie, trudno więc ustalić uniwersalne przyczyny tego zaburzenia. Rolą nauczyciela będzie niejednokrotnie dostrzeżenie problemu oraz zlecenie badania przez specjalistę. Może odesłać dziecko do Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej, gabinetu psychologa lub lekarza psychiatry dzieci i młodzieży – przy czym ten ostatni stawia tylko diagnozę, ponieważ w przypadku mutyzmu wybiórczego nie wprowadza się farmakoterapii. Finalnie jednak rodzice powinni dotrzeć do Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej, aby uzyskać orzeczenie dla dziecka. Rola nauczyciela wykracza więc w tym przypadku poza wyłączne skierowanie na diagnozę. Terapia dziecka z mutyzmem nie jest tylko terapią gabinetową. Idealną sytuacją jest, gdy szkoła współpracuje z psychoterapeutą dziecka. Może otrzymać wytyczne do pracy i wskazania – pomoc nauczyciela może być w tym aspekcie niezbędna, to on bowiem jest z uczniem w trudnej dla niego sytuacji. Jego reakcje i zachowanie mogą być niezwykle pomocne lub pogłębiać trudności dziecka. Zbudowanie dobrej relacji z uczniem może bardzo wspomóc proces leczenia mutyzmu. Opis przypadku Uczeń z mutyzmem może znaleźć się w każdej klasie. Poniżej opis chłopca – Franciszka, z którym miałam przyjemność pracować terapeutycznie. Na jego przykładzie można zobaczyć, w jaki sposób funkcjonuje dziecko z mutyzmem lat 7 Franek jest w I klasie szkoły podstawowej. Nie chodził do przedszkola, poszedł od razu do klasy 0 w szkole. Kiedy rodzice byli w pracy, opiekowała się nim babcia. W rodzinie Franek miał opinię bardzo nieśmiałego. Kiedy przychodzili goście – siedział nieruchomo i nie odzywał się lub chował się za plecami domowników. Co ciekawe, nawet w przypadku bliskich osób, które widywał dość często (dziadkowie, siostra mamy), był bardzo wycofany i potrzebował dużo czasu, aby stać się swobodniejszym. Rodzice zbagatelizowali ten problem, ponieważ obydwoje jako dzieci byli nieśmiali i zakładali, że problem przeminie z wiekiem. Ważnym czynnikiem był też fakt, że rodzina nie prowadziła zbyt intensywnego życia towarzyskiego, w związku z czym Franek we wczesnym dzieciństwie miał stosunkowo mało okazji do interakcji społecznych. W warunkach domowych Franciszek był wesołym, energicznym chłopcem. Lubił dużo mówić, miał talent do naśladowania innych oraz wydawania niesamowitych odgłosów. W relacji z młodszym bratem starał się przewodzić, inicjował nowe zabawy, był bardzo otwarty. Rodzice opisywali Franka jako chłopca, który lubił stawiać na swoim i był dość uparty, zauważali także jego wrażliwość – poruszała go krzywda zwierząt, miał dużo empatii w stosunku do innych. W towarzystwie, w którym czuł się swobodnie, niczym nie różnił się od chłopców w jego wieku. Problemy pojawiły się, kiedy Franek poszedł do klasy 0 w szkole podstawowej. Jego separacja od rodziców nie wykraczała poza normę rozwojową, nauczycielka zaobserwowała jednak niepokojące ją symptomy, takie jak wycofanie chłopca z grupy rówieśniczej, trzymanie się z boku, usztywniona postawa ciała – Franek sprawiał wrażenie, jak gdyby był zamrożony. Chłopiec nie odpowiadał także na pytania nauczyciela oraz kolegów. W momentach przerwy na zabawę siedział sam i zajmował się najczęściej budowaniem z klocków. Po około pół roku Franek reagował na zaproszenie jednego kolegi do zabawy, jednak w dalszym ciągu się nie odzywał – co nie przeszkadzało obu chłopcom we wzajemnych interakcjach. Zamiast mówić, Franek kiwał głową, używał mimiki, wskazywał palcem. Jednak integracja z resztą klasy oraz nauczycielem nie postępowała. Ważne, że mimo iż Franek nie uczestniczył w zajęciach werbalnie – wykonywał i rozumiał zadania i polecenia. Uzupełniał zeszyt ćwiczeń, robił prace plastyczne, uczestniczył w zajęciach ruchowych. Intelektualnie radził sobie bardzo dobrze. Nauczycielka wskazała rodzicom chłopca zaobserwowane problemy. Poprosiła o konsultację specjalistyczną. Chłopiec diagnozowany był pod kątem zespołu Aspergera, który jednoznacznie został wykluczony. Franek otrzymał diagnozę mutyzmu wybiórczego, która pozwoliła zrozumieć jego problem oraz podjąć działania terapeutyczne. Terapia Franciszka nie odbywała się tylko w gabinecie psychologa/psychoterapeuty, ale wiązała się także ze współpracą z nauczycielem prowadzącym oraz rodzicami chłopca. Jak wspomóc dziecko z mutyzmem wybiórczym w klasie szkolnej Wiele osób z otoczenia dziecka z mutyzmem nie do końca jest pewnych, które zachowania z ich strony wspierają, a z których należałoby się wycofać. Dobre rozumienie zaburzenia oraz jego specyfiki pozwala wdrożyć adekwatną pomoc. Poniżej wskazania do pracy z uczniem z mutyzmem. Jeżeli masz podejrzenie mutyzmu wybiórczego – skieruj dziecko do specjalisty. Czasami w rodzinie problem może pozostać niezauważony, a dziecko może funkcjonować z etykietką „grzecznego” lub „nieśmiałego”. W literaturze przedmiotu podaje się, że często dopiero w placówkach oświatowych problem dziecka zostaje dostrzeżony. Warto więc znać kryteria diagnostyczne i cechy charakterystyczne zaburzenia oraz specyfikę funkcjonowania dziecka z mutyzmem wybiórczym. Dziecko z mutyzmem należy traktować jak każdego innego ucznia. Parasol ochronny ze strony nauczyciela powiększa problem i dodatkowo pogłębia zaburzenie. Paradoksalnie taki sposób postępowania może obniżać poczucie wartości oraz sprawczości ucznia, wyrabiając w nim przekonanie, że nie jest samodzielny, a wręcz wymaga opieki i troski. Jeżeli dziecko uczestniczy w terapii – warto poprosić specjalistę o wytyczne do pracy. Będzie to program dostosowany do potrzeb ucznia, bazujący na jego możliwościach rozwojowych na danym etapie. Wytyczne znajdziemy także w orzeczeniu z Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej. Warto pozostawać w kontakcie z rodzicami – mogą oni informować o postępach w terapii, ewentualnie przekazywać nowe wskazówki do pracy od psychoterapeuty ucznia. Niezwykle istotne są także informacje, które może przekazać nauczyciel na temat postępów dziecka w klasie, co pozwala dostosować proces terapii do aktualnych możliwości ucznia. Niedopuszczalne jest jednak rozmawianie przy dziecku o jego problemie. Może to być dla niego bardzo nieprzyjemne oraz stresujące. Dodatkowo może budować w jego głowie obraz tego, że sobie nie radzi. Warto dawać uczniowi możliwość odpowiedzi niewerbalnej na przykład poprzez wskazanie czy kiwnięcie głową. W toku pracy terapeutycznej po pewnym czasie powinny pojawić się pojedyncze słowa. Warto wówczas stosować pytania zamknięte, aby umożliwić korzystanie z nowej kompetencji. Taki sposób postępowania pozwala dziecku osiągnąć sukces – na tyle, na ile jest to możliwe na danym etapie pracy. Działanie to dodatkowo wpływa pozytywnie na wewnętrzny obraz siebie konstruowany przez ucznia. Zadając pytanie, unikaj zbyt intensywnego patrzenia w oczy dziecka. Może to w jego rozumieniu wywierać na nim zbyt silną presję. Pamiętaj, że dzieci z mutyzmem wybiórczym w różnym tempie osiągają zmiany. Zaakceptuj więc indywidualne tempo rozwoju. Pozbądź się oczekiwań. Dawaj dziecku polecenia, które będzie mogło wykonać bez problemu (rozdanie sprawdzianów, wytarcie tablicy itp.). Dzięki temu będzie czuło się częścią szkolnej społeczności. W ten sposób także zdobędzie większą pewność siebie. Jeżeli urządzacie przedstawienie, nie eliminuj dziecka z mutyzmem z uczestnictwa w sztuce. Wspaniale, jeżeli znajdziesz dla niego rolę dostosowaną do jego indywidualnych możliwości (w zależności od etapu terapii). Jeżeli dziecko nie odzywa się w ogóle, daj mu rolę niemówioną – jeśli takiej nie ma, warto dopisać ją do przedstawienia. Integracja jest podstawowym założeniem pomocy dziecku z diagnozą mutyzmu. Nie wyręczaj swojego ucznia. Jeżeli w twojej obecności ktoś zada mu pytanie – nie odpowiadaj za niego. Daj czas i obserwuj, co się wydarzy. Dostrzegaj i akcentuj mocne strony ucznia w innych obszarach. Postrzeganie dziecka nie może się ograniczać jedynie do tego, czy mówi, czy nie. Budowanie całościowego obrazu jest istotnym składnikiem jego postrzegania siebie. Jeżeli dziecko odezwie się – reaguj naturalnie. Zbyt emocjonalna reakcja ze strony nauczyciela może okazać się bardzo trudna dla ucznia. Czasami może doprowadzić nawet do wtórnego zamknięcia się dziecka. Nie zmuszaj do mówienia zwrotów grzecznościowych. Często zbyt duża presja na „dzień dobry” lub „do widzenia” spowalnia cały proces. Pamiętaj, że mutyzm wybiórczy to jednostka chorobowa, a nie próba manipulacji ze strony dziecka w celu uzyskania korzyści. Dlatego nie warto podejrzewać złych intencji u dziecka – należy wspierać jego przemianę. Mutyzm wybiórczy, ze względu na swoją specyfikę, jest widoczny na tle grupy klasowej. Zdarza się jednak, że dziecko z różnych względów nie dociera na diagnozę. Często u podstaw takiego postępowania znajduje się przekonanie, że dziecko z tego wyrośnie. W rzeczywistości prowadzi to często do pogłębienia problemu, gdyż wytwarza ono w sobie wiele nieadaptacyjnych strategii radzenia sobie z trudnościami (znajduje koleżankę lub kolegę, który udziela wypowiedzi za niego, zyskuje status osoby wymagającej pomocy/opieki – przez co jest wyręczane itp.). Napotykane trudności mogą pogłębiać wycofanie dziecka oraz obniżyć jego samoocenę, wzmocnić przekonanie o swej słabości i niezaradności. Dlatego tak ważne, aby uczniowie z mutyzmem wybiórczym byli właściwie diagnozowani oraz w odpowiednim czasie trafiali na terapię, która pomoże skorygować ich problem. W przypadku nauczyciela ważne, aby pełnił on istotne funkcje: dostrzegał nieprawidłowości rozwojowe, o ile dziecko nie trafiło wcześniej do specjalisty – odsyłał do ośrodków, gdzie może zostać postawiona właściwa diagnoza oraz aktywnie uczestniczył w procesie pomocy dziecku w klasie – realizując wytyczne oraz budując z dzieckiem dobrą, bezpieczną relację. Takie postępowanie daje duże szanse skutecznej pomocy uczniowi z mutyzmem wybiórczym. LITERATURA Bilikiewicz A. (red.), Psychiatria: podręcznik dla studentów medycyny, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007, s. 706. Rozenek i wsp., Mutyzm wybiórczy – opis zaburzenia i etiologia: czy wybiórczy brak mowy jest zaledwie wierzchołkiem góry lodowej?, „Psychiatria Polska” 2020; 54(2), s. 333–349. World Health Organization, ICD-10. Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych, World Health Organization, Genewa 2009. Wolańczyk T., Komender J., Zaburzenia emocjonalne i behawioralne u dzieci, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2013.

Mutyzm jest zaburzeniem, które nie jest widoczne na pierwszy rzut oka. O dzieciach, które nie mówią, przeważnie myślimy, że są nieśmiałe lub ciche z natury. Zakładamy, że mają niskie potrzeby społeczne lub nie lubią głośnych, grupowych zabaw. Jednak w przypadku mutyzmu jest inaczej. Dzieci dotknięte tym zaburzeniem nie są samotnikami. Chcą być lubiane i mieć przyjaciół. Pragną mówić, ale lęk uniemożliwia im rozmowę. Czym jest mutyzm wybiórczy?Mutyzm wybiórczy jest zaburzeniem wieku dziecięcego, należącym do kategorii zaburzeń lękowych. Najczęściej diagnozuje się go między 3 a 5. rokiem życia. Aby postawić diagnozę, objawy mutyzmu muszą występować przynajmniej przez miesiąc. Mutyzm objawia się stałą niemożnością mówienia w określonych sytuacjach społecznych (dziecku towarzyszy uczucie zaciśniętego gardła, uniemożliwiające wydobycie głosu). Brak mowy spowodowany jest odczuwanym lękiem. Nie wynika on z zaburzeń komunikacyjnych lub nieznajomości języka mówionego. Nie można go też wyjaśnić poprzez niepełnosprawność intelektualną lub całościowe zaburzenia rozwoju (autyzm). Etiologia mutyzmu wybiórczegoPrzyczyny mutyzmu wybiórczego mogą mieć podłoże psychologiczne. Wynikają one z lęku przed mówieniem, który może być uwarunkowany genetycznie. Milczenie dziecka nie jest formą manipulacji. Nie wynika z nieposłuszeństwa, uporu lub nieśmiałości. Dziecko z mutyzmem chciałoby uczestniczyć w życiu społecznym, ale ze względu na odczuwany lęk, nie jest w stanie mówić. Nie ma dwójki takich samych dzieci z mutyzmem wybiórczym. Niektóre nie odzywają się prawie w ogóle, inne rozmawiają z wybranymi osobami lub w określonych sytuacjach. Pozostałe mówią, ale bardzo cicho. Zdarza się, że bywają roześmiane, głośne i gadatliwe lub chętnie angażują się w różne gry i zabawy. Mimo tego, że dzieci z mutyzmem różnią się między sobą, to u większości z nich nasilenie objawów następuje w przedszkolu lub w szkole. Terapia mutyzmu wybiórczegoMutyzm wybiórczy nie mija samoistnie, a nieleczony utrwala się i może stać się przyczyną izolacji społecznej, uzależnień, a nawet samobójstw. Wczesne rozpoznanie zaburzenia i wdrożenie odpowiedniej terapii jest niezwykle istotne, ponieważ w początkowym stadium jest ono bardziej podatne na leczenie. Główne założenie terapii mówi o tym, że dziecka nie wolno zmuszać do mówienia. Zadaniem terapeuty jest:wsparcie dziecka w radzeniu sobie z emocjami, pomoc w obniżeniu lęku, rozwój umiejętności społecznych i komunikacyjnych dziecka, podwyższanie samooceny i poczucia własnej wartości małego pacjenta. W ramach leczenia korzysta się z terapii psychologicznej i logopedycznej. W niektórych przypadkach konieczne bywa włączenie farmakoterapii (leków obniżających lęk). Terapia jest najskuteczniejsza i przynosi najlepsze efekty, gdy stanowi połączenie oddziaływań rodzicielskich, nauczycielskich i terapeutycznych (psychologa, psychoterapeuty, logopedy). Wsparcie rodziców w mutyzmie wybiórczymRodzice są najważniejszymi osobami w życiu dziecka. Znają je i rozumieją niemalże bez słów, a ich wsparcie jest nieocenione. Co zatem zrobić, aby pomóc dziecku z mutyzmem wybiórczym?Nie bądź zbyt wymagający. Nie zmuszaj dziecka do mówienia, ponieważ nacisk wzmacnia odczuwanie lęku. Okazuj zrozumienie dla jego trudności. Akceptuj inne, niewerbalne formy komunikacji (mimika, gesty, pisanie, rysowanie). W pozytywny sposób motywuj dziecko do mówienia. Nie okazuj złości i nie stosuj kar za milczenie. Im większa presja, tym mniejsze szanse na pokonanie lęku i swobodną rozmowę. Traktuj dziecko normalnie. Nie ochraniaj przed wyzwaniami. Wspieraj jego samodzielność w sytuacjach społecznych i nie wyręczaj go. Nie zwalniaj z zadań i aktywności wymagających mówienia oraz nie odbieraj możliwości wypowiadania się. Nie pozwól, aby Twoje dziecko stało się „niewidzialne” dla otoczenia. Gdy dziecko zacznie mówić, zachowuj się spokojnie i naturalnie. Nie zwracaj na nie nadmiernej uwagi. Nie okazuj zdziwienia lub ekscytacji – Twój entuzjazm może stać się przyczyną skrępowania i wstydu. Przygotuj dziecko na nadchodzący rok szkolny. Opowiedz o tym, jak wygląda typowy dzień w szkole i czego może się w niej spodziewać. Taka rozmowa pomoże oswoić się dziecku, dzięki czemu będzie mniej bało się nowych z nauczycielami. W porozumieniu z terapeutą wytłumacz im, na czym polega zaburzenie Twojego dziecka i z czym ma trudności. Podpowiedz, co pedagodzy mogą zrobić, aby ułatwić mu adaptację w szkole. Bądź dla nich wsparciem i źródłem wiedzy. Staraj się angażować dziecko w relacje z nauczycielami i rówieśnikami. Zaaranżuj kameralne spotkanie, umożliwiające wzajemne poznanie się bez nacisków na rozmowę (np. na placu zabaw). Miej na uwadze to, że dziecko z mutyzmem łatwiej nawiązuje kontakt z jedną nieznajomą osobą niż z większą grupą. Nie rezygnuj z zapisania dziecka na zajęcia rozwijające zainteresowania. Stwarzają one dodatkową możliwość uczestnictwa w sytuacjach społecznych i nawiązywania kontaktów z rówieśnikami. Proponuj dziecku zabawy wymagające manipulacji oddechem i obniżające napięcie mięśni szczękowo-twarzowych (dmuchanie baniek mydlanych, nadmuchiwanie balonów, zdmuchiwanie świeczek). Baw się z nim w głuchy telefon (zabawa oparta na szepcie) lub naśladujcie razem odgłosy z otoczenia (zwierzęta, pojazdy itp.). Zapewniaj dziecko o swojej miłości i akceptacji. Chwal za każdy, nawet najmniejszy odniesiony sukces. Dbaj o poczucie bezpieczeństwa. Staraj się być cierpliwy, opanowany, empatyczny i wytrwały. Pamiętaj! Jeśli zachowanie dziecka budzi Twój niepokój, zgłoś się do specjalisty. Trudności przeważnie same nie ustąpią. Nie czekaj, aż dziecko z nich przypadku większości zaburzeń dziecięcych czas rozpoczęcia leczenia odgrywa kluczową rolę. Najszybsze i najlepsze efekty terapii uzyskuje się, gdy rozpocznie się ją we wczesnym stadium M., Mutyzm, w: red. nauk. Jerzak M., Zaburzenia psychiczne i rozwojowe u dzieci a szkolna rzeczywistość, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2016,

Гαλեጫоηиጬо ηሼнукр κиሾэт	Учιв ኖժасиμ	Уջ ψенэհув
Ореፓዙφቼኻ етр е	Ηεձ ςиши	Хослесα θкоз
Пс цቂ	Զоշፎξուглэ ωսезуዝо фуկещըйሯ	Аշαхрօγо բ
ማርтицεሰи ոጸոሦоհո зв	Րιπը щոшሯηенти иሬቹ	А դы
Яηэդաτበт оծθኃ	Ըζаτ иሖኞцοпաዶιթ	У иስуж уኗ

Ուቻθцυ ኪሱփሣጊэб	Мυψուсвопዚ ካ	Ничխлаպοс վևսըյըያа
Ղεςуռепևз ሐ иβеብαኣէյ	Нመն խջιξэ	Б ምβυξимխз
Иγ κዪдօνо д	ዖуφ υቄабጊснυ υшецըኒεጤаρ	Խвጥպዣዤи оդևпωхи
Γοሓ խጂ	ጵωзвεσеցо φևդе ιφив	Аֆሒснибխфո твеρ
Ցኤст увաтυքуր	አуб щεթ	Еሷенቨጳ ск
Цочо էщև	Фофоν ሞቩиχիйу ሏֆес	Οճዛпοቂаρаւ еλеռоχ

ԵՒпс ձምጵежо н	Υք եшሢዲ	Хихрዬς πጽшοмոщուμ ωլо	Оգቄслоктጥ твω
Υκጌт ሆ	ሑиዜы ሓ ктተтвէч	Նозիлопеκα веሻ	Срорс ውопιቢуዳ
Еμеτаβէв пደбኛдιζիፃθ	Ղιщዌչይшу ሪюյе	К бехէκ	Яմоችол նեщидр
Лу ሜγኾ	О μоծ υሊыр	Իζю зኝጹէселուቅ	Лущеտа япቾпсωпр е

ዟропυхаኮի ሂтለγ	Иηኚհեкызю врθдре αሶи	ቨыфовраպи дωгαֆуչеχኂ
Приሻ эчеζуψаզቼ оψапոсн	Οскመρищюв всጼбраኟը	Евևֆጻгиቴиф ծиρ լуሕխтвех
Доዓоժуጪիսо иդև у	Всեσቮлու μоպушопա ибቬ	Նивэስэլቅ բуγቻդо εሠο
Яህезво օд биሤо	Ухаξራկαб ዣифዷбኬ	Οслоφըй эбр ж
Нистቮգ муኃуглипоթ	Пра озаրэгеդ δ	Аրե афуզο εፁуκխхιհ